Uśmiecha się Siostra. Tak, lubię to. Czy to trudne, kiedy pracuje się w hospicjum? Nie. W domowym hospicjum pracuję ponad pięć lat. Ten czas to dla mnie wielkie szczęście i spełnienie marzenia, które choć zrodziło się w czasie studiów, to wtedy go sobie nie uświadamiałam. Marzyła Siostra, by spotkać śmierć? Ja nie marzyłam o śmierci. Marzyłam, żeby być blisko tych, którzy muszą przejść przez granicę. Już na studiach prowadziłam w duszpasterstwie jezuitów seminarium dla studentów o śmierci, umieraniu. Nie wiem, skąd mi się wzięły takie zainteresowania. Może wpłynął na nie fakt, że dramatycznie przeżyłam śmierć mojej matki chrzestnej. Bardziej niż samo odejście zapamiętałam jednak moment, kiedy zobaczyłam ją bardzo cierpiącą i zabrano mnie od niej. Czy to było dobre? Powinniśmy izolować dziecko od umierającej babci albo dziadka, czy może raczej pozwolić być blisko? W hospicjum, kiedy ktoś odchodzi, staramy się towarzyszyć całej jego rodzinie. I najmłodszym, i najstarszym. Zachęcamy, by także dzieci przygotowywać do pożegnania. Lubi Siostra swoją pracę? Lubię. Jestem lekarzem, ale długo nie pracowałam w zawodzie. Opiekowałam się co prawda chorymi siostrami, ale to nie to samo. Praca w hospicjum była moim marzeniem, dlatego poprosiłam o nią przełożonych. Chciałam być blisko tych, którzy odchodzą. Lubi pani słowa „odchodzić” albo „zbliżać się do kresu”? Bo ja nie za bardzo lubię słowo „umierać”. Mistyka śmierci... Nie, to nie żadna mistyka. Po prostu unikamy określeń, które nie za dobrze się kojarzą. Starałam się nie mówić do chorego: „Pan umiera” albo do rodziny: „Pacjent wkrótce umrze”. Po co używać słów ostrych, raniących, skoro można inaczej, cieplej. Rozmawiamy o śmierci przy herbacie i domowym cieście. Kiedyś myślałam, że na takie tematy zarezerwowany jest szczególny czas, miejsce i atmosfera. Że musi być doniośle, z pełną powagą. Rozmawiając z ciężko chorymi ludźmi, i w ogóle w rozmowach o śmierci, projektujemy nasze własne lęki. Tymczasem trzeba zwyczajnie. Staram się, żeby wiedza, którą przekazuję, nie była łopatologiczna, ale też żeby nie opowiadać historyjek. Często wracam w myślach do maksymy: „Nie musisz mówić całej prawdy, ale niech wszystko, co mówisz, będzie zgodne z prawdą”. Czasami, zanim wejdę do mieszkania, członek rodziny czeka na mnie na klatce schodowej i mówi ściszonym głosem: „Proszę nie mówić, że siostra jest z hospicjum”. Jednak kiedy się lepiej poznajemy, te lęki i powaga opadają. Ale muszę dodać, że każda historia jest inna, każdy pacjent jest inny. Pracujemy „autorsko”, nie według z góry ustalonych scenariuszy i szablonów. Także dlatego lubię tę pracę. Na czym ona polega? Jestem lekarzem w Hospicjum Domowym im. św. Łazarza w Krakowie. Kwalifikujemy pacjenta do domowej opieki hospicyjnej, jeśli ma takie życzenie, a rodzina może mu zapewnić niezbędną opiekę. Są chorzy, którzy chcą odejść u siebie. Odwiedzając chorych, oceniam ich stan, staram się określić, z jakim rodzajem cierpienia boryka się chory, decyduję o leczeniu, włączam środki uśmierzające ból, jeśli pacjent cierpi. Kiedy rodzina czuje się bezradna, pokazuję, jak ułożyć chorego w łóżku, jak go umyć, zmienić pampersa, zaścielić łóżko albo podać zastrzyk. Odwiedzam pacjentów regularnie. Oswajamy się, nawiązujemy więź. Patrzy Siostra na swoich pacjentów bardziej jak lekarz czy osoba duchowna? Opowiem dwie anegdoty. Parę lat temu przyszłam na pierwszą wizytę do nowego pacjenta. Otworzyłam drzwi, przedstawiłam się „siostra Elżbieta”, a nie „doktor Elżbieta”. Kiedy wypełniłam wszystkie papiery, a jest ich bardzo dużo, sięgnęłam do plecaka po aparat do mierzenia ciśnienia i stetoskop. Mąż chorej popatrzył na mnie i wybuchnął śmiechem. „Myśleliśmy, że siostra przyszła zrobić wywiad, a potem przyjdzie doktor” — powiedział. Innym razem, gdy przyszłam do chorego, jego dwuletnia wnuczka popatrzyła na mnie i moje słuchawki i podsumowała: „O, dwa w jednym”. Od tego czasu mówię, że jestem „dwa w jednym”. Staram się jednak nie mieszać dwóch bytów i zawsze najpierw koncentruję się na kwestiach medycznych. Moja główna rola to ocenić stan pacjenta i zadecydować, jak pomóc jemu i jego rodzinie. Wbrew pozorom częściej niż ja okazję do głębokich rozmów o wierze mają rehabilitantki i pielęgniarki, które spędzają z pacjentami o wiele więcej czasu. Przypomina mi się moja niedawna pacjentka, pani Hania. „Wie siostra, ja tak szczerze powiem, nie chodziłam za bardzo do kościoła” — wyznała pewnego dnia. Zostawiłam jej numer telefonu do naszego kapelana. Nie dopytywałam, nie nalegałam. Po jakimś czasie pani Hania powiedziała: „No jeszcze nie zadzwoniłam do kapelana, ale się zbieram. Ale siostro, z czego ja się będę spowiadać?”. Zapytałam ją, na którym miejscu w jej życiu był Pan Bóg, bo przecież wiadomo, że nikogo nie zabiła i nie okradła. Ale to już trudne zadanie kapelana — wydobyć z ludzi prawdę o nich samych. Prawdę, którą czasem ukrywali przez całe życie. Czy przywiązuje się Siostra do swoich pacjentów i ich rodzin? Na czas, kiedy się nimi opiekuję, tak. Ale potem przychodzą następni, dlatego nie jestem w stanie podtrzymywać tych kontaktów. Ci, którymi zajmowałam się dłużej, pozostają we mnie. Przed uroczystością Wszystkich Świętych odwiedzam ich na cmentarzach i robię sobie prywatne wypominki. Długa ta lista? Długa... Ale wiem, że wspierają mnie z nieba. Dają mi siłę, by kontynuować tę pracę. Czy odchodzący ludzie mają marzenia? Mają! I naszym zadaniem jest, aby je z nich wydobyć i spróbować spełnić. Czasem są to bardzo proste rzeczy, np. chory chciałby pójść na spacer, ale jednocześnie jest to trudne do zrealizowania w jego stanie. Pamiętam pacjenta, który pragnął wyjechać do swojego domku letniskowego na wsi. Był w ciężkim stanie, jednak żona i dzieci tak wszystko zorganizowały, że stało się to możliwe. My pomogliśmy załatwić pomoc z innego hospicjum, które znajdowało się niedaleko tego domku. Pan odszedł właśnie tam. Szczęśliwy, że jest na swoim tarasie i ogląda swój ogród. Kobiet nie pyta się o wiek... Mam 60 plus. W tym roku przechodzę na emeryturę. Opiekuje się Siostra ludźmi starszymi czy młodszymi od siebie? Takimi i takimi. W pierwszych latach mojej pracy duże wrażenie robiło na mnie, gdy opiekowałam się ludźmi młodymi. A teraz nie? Do śmierci można się przyzwyczaić? Oswoić? Oswoić to dobre słowo. Czy myśli Siostra czasem: „Boże! To niesprawiedliwe!”. Tak. Choć powiedziałam, że oswajam śmierć, trudno jest się pogodzić z widokiem odchodzącej młodej mamy, która ma dzieci i sama jest dla kogoś dzieckiem. Myślę wtedy, że przecież jeszcze nie czas, że to takie nienaturalne... Praca w hospicjum wpływa na to, jak myśli Siostra o swojej śmierci? Tak. Wielu ludziom towarzyszyłam do końca i często było mi dane być z nimi w momencie przejścia albo zaraz po nim. Po ludzku nie boję się śmierci, czuję duży spokój. Boję się natomiast cierpienia i zależności od innych. Choć z tego drugiego wyzwalam się dzięki pracy w hospicjum. Kiedyś bardzo nie chciałam, żeby na starość ktoś się mną zajmował, a dziś widzę, że taka zależność w bliskich pacjenta wyzwala ogromne pokłady dobra. Jestem więc gotowa ją przyjąć. Czy przeżyła Siostra taką śmierć, jaką sama chciałaby mieć? Spotkałam osoby, które nie były zbuntowane, które patrzyły na siebie i swój stan uczciwie, dojrzale. Odchodziły spokojnie, pogodzone ze sobą, światem i Panem Bogiem, w otoczeniu bliskich ludzi. Tak jakby zasypiały. Takiego czegoś zazdroszczę. Myślałam, że nie będzie Siostra chciała odpowiedzieć na to pytanie. Dlaczego? Ja nie patrzę na śmierć jak na zło samo w sobie, ale jak na logiczną konsekwencję naszej egzystencji. Nie jesteśmy nieśmiertelni, choćbyśmy walczyli z całych sił. Wierzę jednak, że nasze ziemskie życie kończy się po to, aby inne mogło się zacząć. Staram się nie epatować moich pacjentów swoją wiarą, ale chcę, by mieli pewność, że opieram się na Kimś, kto jest solidniejszy ode mnie. I może stąd ten mój uśmiech. opr. mg/mg

CO to znaczy jak dziewczyna której nie znam uśmiecha sie do mnie na przerwach? 2010-09-21 16:31:12; Czy jak dziewczyna na mnie patrzy i się uśmiecha to znaczy że we mnie się zakochała 2012-05-08 20:15:42; Czy kiedy dziewczyna rozmawia o tobie i uśmiecha się do Ciebie to znaczy że Cię kocha? 2018-01-19 21:38:26 W Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie poznajemy trzech mężczyzn. Ksiądz Andrzej jest dyrektorem, Józef pacjentem, a Heniek od 17 lat wolontariuszem. Opowiadają nam o śmierci, ale każdy powtarza to samo: że hospicjum to życie Czasem pacjent spędza tutaj długie miesiące, czasem nawet lata. Jak pan Miecio, który u "Jana Ewangelisty" jest już ponad cztery lata. W marcu minie pięć Ale są też tacy, którzy hospicyjne łóżko zajmują jedynie przez chwilę. Czasem są to godziny. Czasem jednak czasu jest jeszcze mniej. Zawsze za mało Więcej takich historii znajdziesz na stronie głównej Wydaje się, że wszystko jest gotowe na święta. Kolorowe łańcuchy, światełka, skrzaty na korytarzach. Ale korytarze są puste. Co jakiś czas pojawia się na nich kobieta w średnim wieku. Przed sobą pcha wózek. W jednej z sal, w której później poznaję Józefa, na ścianie wiszą ręcznie robione kartki świąteczne. — Od dzieci ze szkoły specjalnej. Ja to mówię, że bieda biedę pociesza — rzuci lekko Józef. Kiedy odwiedzam Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie, przebywa w nim 24 pacjentów. Kolejnych ponad 90 jest we własnych domach. Dojeżdża do nich zespół specjalistów: lekarz, pielęgniarka, psycholog. — To jest zresztą nasz cel, by jak najwięcej pacjentów było w domach. To dla nich po prostu lepsze — mówi ks. Andrzej Partika, który od półtora roku jest dyrektorem Hospicjum. Do stacjonarnego hospicjum trafiają ci, którymi na co dzień nie ma się kto opiekować. Albo kiedy rodzina już nie daje rady. Choć z tym bywa różnie. Są tacy, którzy nie chcą przyznać, że nie dają rady. Oddanie bliskiego do hospicjum wydaje im się złe. Niemoralne. — Czują wyrzuty sumienia. Ludzie mają błędne postrzeganie hospicjum. Wydaje im się, że to krzyki bólu i śmierć. Ale u nas najważniejsze jest życie — mówi duchowny. Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie Czasem pacjent spędza tutaj długie miesiące, czasem nawet lata. Jak pan Miecio, który u "Jana Ewangelisty" jest już ponad cztery lata. W marcu minie pięć. Ale są też tacy, którzy hospicyjne łóżko zajmują jedynie przez chwilę. Czasem są to godziny. Czasem jednak czasu jest jeszcze mniej. Zawsze za mało. — Jeden z pacjentów zmarł w karetce, jadąc do nas — mówi ksiądz Paritka, kiedy siadamy w jego gabinecie. W rogu zalegają kartony z rzeczami do świątecznych paczek. Na ścianie wisi karykatura ks. Partiki. Od razu widać, że to on. Krótko ścięty, w okularach. W lekko zadartą sutanną stoi pośrodku boiska z piłką. Tak widział go jeden z pacjentów, który stworzył karykaturę. — Gra ksiądz w piłkę? — pytam. — Bardziej biegam, ale piłkę też lubię. Dopiero od dwóch tygodni do Hospicjum znów mogą zaglądać osoby z zewnątrz. Wcześniej cała placówka była objęta kwarantanną. Ktoś przyniósł covid. Zakazili się pacjenci. Wśród nich Józef, nad którego łóżkiem podziwiałam świąteczne kartki. — Powiem pani, że ja przeszedłem tego covida całkiem nieźle. Nie miałem duszności, nic nie bolało. Ale to może dlatego, że my dostajemy tę... — gdy wypada mu z głowy nazwa leku, z pomocą przychodzi Zbyszek, z którym współdzieli hospicyjną salę. — Morfinę. — Tak, morfinę — przytakuje Józef. — Ciekawe, czy to będą podawać nam już do końca? Bo ból czasami był okropny. Ale leki pomagają. Józef do hospicjum trafił w czerwcu tego roku. Jeszcze trzy miesiące wcześniej był na statku, na Atlantyku. Z dnia na dzień wylądował jednak w szpitalu w Houston. Brzuch bolał tak, że myślał, że umiera. Kiedy się obudził, był już po operacji. Usunęli mu część żołądka. Diagnoza: nowotwór. W szpitalu w Szczecinie lekarze usunęli już cały żołądek. Nowotwór okazał się złośliwy. — Może w Stanach zrobiliby inaczej? — zastanawia się, ale po chwili dodaje, że opieka lekarska w Szczecinie była bardzo dobra, a lekarze to fachowcy. — Tylko opieka inna, bo inne pieniądze za tym idą, wiadomo. Decyzję o przeniesieniu do hospicjum podjął razem z żoną. Oboje są po 60. On był coraz słabszy, ona coraz bardziej zmęczona i bezradna. Kiedy Józef mówi, splata szczupłe palce na piersi. Zwracam uwagę na to, jak bardzo są chude. 54 kilogramy — tyle waży w tej chwili. Jeszcze w marcu było 85. — Przytycie to teraz mój cel. Każdy kilogram to dodatkowa siła. Foto: Alicja Wirwicka / Onet Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie Kiedy pytam o święta, macha ręką. — Szczerze? Wolałbym, żeby moi bliscy odwiedzili mnie po świętach. Zresztą, my nigdy nie lubiliśmy tłocznych świąt. Będąc marynarzem i wracając do domu, cieszyłem się, że mogę się spotkać z żoną i dziećmi. Z wujkami, kuzynami to nawet człowiek nie ma o czym gadać. I powiem pani szczerze, że my się moją chorobą nie chwalimy. Wiedzą ci, którzy muszą i niech tak zostanie. A najbliżsi, jak żona, mogą go odwiedzić już po Bożym Narodzeniu. Kiedy będzie spokojniej, mniej tłoczno. Chociaż wciąż nie do końca wiadomo, jak same święta będą wyglądały. Kiedyś na korytarzu stawał długi stół, a ci, którzy mogli, siadali do wspólnej wieczerzy. Ci, którzy nie mogli, przez otwarte drzwi mogli chociaż częściowo uczestniczyć. Były rodziny, bliscy. Ale znów covid pokrzyżował wszystko. Odwiedzin teoretycznie nie ma. Nie było od początku pandemii. — Ale, po prawdzie, to sami dzwoniliśmy do rodzin, że powinni przyjechać. Że to już czas na pożegnanie. Chwila na to, żeby być blisko — tłumaczy ks. Partika. A kiedy pytam, jaka śmierć jest najtrudniejsza, to odpowiada krótko: — Ta w samotności. Czasem jednak bliscy nie zdążą dojechać. Wtedy przy pacjencie jest ktoś z personelu. — Myślę, że dla katolika śmierć jest łatwiejsza do zaakceptowania. My wiemy, że to nie jest koniec, że to tylko koniec bólu, a człowiek trafia w miejsce znacznie lepsze. Foto: Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie / Materiały prasowe Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie Ale do hospicjum nie trafiają tylko katolicy. Część nie chce nawet słyszeć o spowiedzi. — A ja uważam, że każdy ma swoje sprawy z Panem Bogiem i nikt nie powinien mu niczego narzucać. Spowiedź w wannie Henryk, Heniek, Henio. Każdy woła na niego inaczej. Na ścianie oddziałowego korytarza wisi jego portret. Dziwne, żeby go nie było, skoro sam Henio jest właściwie od zawsze. —Henio to lepszy ewangelizator niż ja sam — żartuje ks. Partika. Faktycznie. Kiedy rozmawiamy, Henryk dużo mówi o Bogu, wierze, nawróceniu. — Wiesz co? Wykąpię faceta i do was dojdę — rzucił Marek któregoś razu po pracy. To było 17 lat temu. — Gdyby powiedział "ojca", "dziadka", "brata" to pewnie bym puścił to mimo uszu. Różnie się w życiu dzieje. Ale on powiedział "faceta" i to zwróciło moją uwagę — opowiada dziś Heniek. Foto: Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie / Materiały prasowe Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie To Marek zabrał Heńka po raz pierwszy do hospicjum na kąpanie. Teraz tak spędza każdą sobotę. Od poniedziałku do piątku pracuje jako kierowca autobusu miejskiego. W sobotę zakłada białą koszulkę z napisem "wolontariusz medyczny" i rusza na ul. Pokoju. — Wiesz, jak sprawić, żeby łaźnia nie była łaźnią, a wanna wanną? — pyta w pewnej chwili Heniek. Kiedy zaprzeczam, uśmiecha się lekko. Przez chwilę milczy. Z Heńkiem rozmawiamy w bibliotece. Kiedy słucham kolejnych przytaczanych przez niego historii, trudno oprzeć się wrażeniu, że własną bibliotekę ma w swojej głowie. Pełna jest opowieści o bólu, śmierci, ale przede wszystkim o życiu. I wierze. Ona jest dla niego niezwykle ważna. Kiedy opowiada, odruchowo co jakiś czas zerka na krzyż wiszący nad drzwiami. Zimna woda W soboty kąpana jest "Marta". Każda sala ma tutaj swojego patrona. Jest św. Marta, jest Ojciec Pio, Tomasz Apostoł, ale sobota należy właśnie do "Marty" i jej lokatorów. Wśród nich była Maria, która, leżąc w wannie, narzekała na to, że woda jest zbyt ciepła. Wciąż i wciąż. — Ale ona już jest strasznie zimna — Heniek nie mógł zrozumieć. — Nie, teraz jest idealna. Jak w domu. Całe dzieciństwo kąpałam się właśnie w takiej, bo mama nigdy nie mogła nagrzać odpowiednio dużo wody na starym piecu. Dobrze jest do tego wrócić. Heniek uśmiecha się lekko na to wspomnienie. Inne dotyczy Waldka i szachów. O wspólnej pasji do gry też dowiedzieli się podczas kąpieli. Heniek obiecał Włodkowi partię, ale zapominał przez kilka tygodni, a w sobotę nie było jak. Za dużo pracy przy kąpieli. Pojechał w końcu w któryś wtorek. Na łóżku deska, na niej. Kawa dla Henia, herbata dla Waldka. Dwa rodzaje ciastek. I zacięta rywalizacja. — Waldku, ograj Henia! — zawołał ksiądz, który akurat zajrzał na salę. — Ani myślałem dać się ograć! Choroba chorobą, ale rywalizacja musi być uczciwa! — wspomina Henryk. I wygrał, obiecali sobie rewanż. — A później przyszła sobota, przyjechałem na kąpanie. Podchodzi ksiądz i mówi mi, że zawaliłem sprawę. Przestraszyłem się, że zrobiłem coś złego. Waldek zmarł niedługo po rozegranej partii szachów. — Powiedział, że żałuje jedynie tego, że nie zdążył się zrewanżować. Była też Krysia, która nienawidziła własnego męża. Męża, który był katem. — Jej córka opowiadała mi, jak rzucał w nią nożami, gdy leżała w łóżku. Była małym dzieckiem. A Krysia powtarzała wciąż, że żył jak sku... i umarł jak sku... Trzy dni przed śmiercią zdecydowała się na sakrament spowiedzi. Albo Krzysztof. Ratownik wodny. Świetny pływak, który stracił jedną rękę w wyniku nieszczęśliwego wypadku. W wannie wspominał o tym, jak uratował życie kobiecie i jak piękna ona była. Jak tęskni za pływaniem, swobodnym unoszeniem się na wodzie. — Wystarczyła odrobina więcej wody i dłoń podłożona pod kark. Pamiętam wyraz jego twarzy. Pływał — Heniek zmienia pozycję na kanapie i przeciera dłonią twarz. Bierze głęboki oddech. — Niby zwykła wanna, a stała się miejscem dobrych wspomnień. Takie historie są niesamowite. Są istotą obecności tutaj. W tej wannie jest rozmowa, czasem sakrament pokuty. A to niby zwykła czynność. Kiedy pytam o to, jak radzi sobie ze śmiercią, nie waha się długo. — Tak po ludzku jest to smutne. Ale na tym łóżku pojawi się za chwilę kolejna osoba, która się do ciebie uśmiecha. I zaczynamy nową historię. Nowa historia się toczy. I to jest życie. "Obiecuję, że nie będzie bolało" To obietnica, którą słyszy każdy pacjent, kiedy trafia do hospicjum. Tyle właściwie można zrobić. Brak bólu, dobre ostatnie chwile, małe przyjemności. — To było i wciąż bywa trudne, ale my się tutaj nie skupiamy na śmierci, tylko na życiu. Na prostych, codziennych sprawach. Na grillu na tarasie latem, świętach. Na tym się skupiamy. Nie na tym, kiedy ktoś odejdzie. Dziś jest dziś i ten dzień ma być dobry dla tych ludzi. Foto: Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie / Materiały prasowe Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie Dlatego na oddziałowym korytarzu czuć gryzący dym papierosów. Dochodzi z brudownika, który jest nieoficjalną palarnią. Tu nikt nie broni zapalić papierosa ani napić się piwa. — To wydaje się nietypowe — mówię. — Zwłaszcza w ośrodku prowadzonym przez księży — uśmiecha się ks. Partika. — Ich komfort jest priorytetem. Lekarze stają na głowie, żeby nic nie bolało. Pielęgniarki, które są na każde zawołanie. Wolontariusze, którzy przychodzą po pracy, żeby pomóc. Jak pan Henio czy osoby, które przychodzą, żeby np. obrać ziemniaki. Bo nie każdy musi być przy chorym. Są różne wymiary tego wolontariatu. Jest też grupa pań w wieku emerytalnym, które przychodzą cyklicznie do magla. Nawet kiedy na latem jest 40 st. C. Śmierć działa według własnego planu Ksiądz Partika podczas naszej rozmowy często powtarza, że hospicjum to nie jest śmierć, tylko życie. — Najtrudniej jest wtedy, gdy rodzina przestaje się interesować tym człowiekiem. Zdarzały się sytuacje, kiedy ktoś przywiózł chorą mamę i nie powiedział jej nawet, że to jest hospicjum. Powiedział: zostaniesz tutaj na tydzień leczenia i wrócisz do domu. Nie wróciła, czuła się porzucona. — Myśli ksiądz, że boją się powiedzieć? — Wolę myśleć, że tak. Zderzenie z chorobą może być bardzo trudne. Boję się myśleć, że takie sytuacje mogą wynikać ze złej woli. Są dni, kiedy nie odchodzi nikt. Ale są też takie, kiedy śmierć zabiera pacjentów parami. To w większości osoby starsze, choć ostatnio zmarł 29-latek. Młody mężczyzna, który miał całe życie przed sobą, przegrał walkę z wirusem HIV. Są też pacjenci, których dzieci są w wieku szkolnym. Foto: Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie / Materiały prasowe Hospicjum św. Jana Ewangelisty w Szczecinie — Tych historii jest tutaj tak wiele, że trudno byłoby mówić o jednej czy nawet kilku. Każda z tych osób ma swój bagaż doświadczeń, swoją własną opowieść. Śmierć zawsze jest dramatem. Zwłaszcza dla tych, którzy zostają. Wszyscy mamy potrzebę kochania i bycia kochanym. Kiedy odchodzi osoba bliska, w nas zostaje pustka. Bliskość. To słowo, które też często pada podczas naszej rozmowy. Zwłaszcza w kontekście samego odchodzenia. — Właściwie nikt nie chce odchodzić w samotności. Może promil naszych pacjentów nie życzył sobie nikogo podczas odchodzenia. Większość potrzebuje w tym czasie bliskości. Okoliczności śmierci. Okoliczności śmierci Adama Mickiewicza w Stambule, w 1855 badało już wielu badaczy, a nekrografią poety zajął się w inspirującej książce Stanisław Rosiek (1). Jednak pierwsze uroczystości pogrzebowe, które odbyły się jeszcze na terenie imperium otomańskiego zostały przysłonięte relacjami o paryskim

Więcej wierszy na temat: Wiara « poprzedni następny » Śmierć uśmiecha się do każdego Nieważne ile ma lat jak wygląda Uśmiecha się do dziadka i dziecka Co powoli z kołyski spogląda Uśmiecha się trwożąc bogatych Uśmiecha się uwalniając biedaków Uśmiecha się do starych i chorych Uśmiecha się bez szczególnych znaków Dla jednych prędka i bezbolesna Dla innych długa niczym koszmar senny Dla jednych jest końcem wszystkiego Dla innych jest porankiem wiosennym Uśmiecha się do każdego człowieka Grzesznika, świętego, mężczyzny kobiety Uśmiecha się do króla w baldachimie I nawet do tego co czyści szalety Uśmiech ma jeden jedyny Innego takiego nie ma ziemi Widzisz go jeden raz w życiu Gdy cię już nie ma miedzy swoimi Uśmiech Śmierci trupio blady Kuszący swoja bladością Uśmiech śmierci wyzwolenie By moc połączyć się z MIŁOŚCIĄ!! nie bać sie śmierci to jak zaprzyjaźnić sie z najwiekszym wrogiem!najwiekszy z sukcesów. Dodano: 2007-01-04 23:48:01 Ten wiersz przeczytano 724 razy Oddanych głosów: 7 Aby zagłosować zaloguj się w serwisie « poprzedni następny » Dodaj swój wiersz Wiersze znanych Adam Mickiewicz Franciszek Karpiński Juliusz Słowacki Wisława Szymborska Leopold Staff Konstanty Ildefons Gałczyński Adam Asnyk Krzysztof Kamil Baczyński Halina Poświatowska Jan Lechoń Tadeusz Borowski Jan Brzechwa Czesław Miłosz Kazimierz Przerwa-Tetmajer więcej » Autorzy na topie kazap Ola Bella Jagódka anna AMOR1988 marcepani więcej »

Rozmowy z osobami, które straciły najbliższych. Święto Zmarłych to oprócz Wigilii najsmutniejszy dzień w roku dla tych, którzy kogoś stracili. Kiedy umiera najbliższy zostaje przerażająca pustka. Zapełnia się ją pytaniem, gdzie ten człowiek teraz jest. Takie pytania zadają sobie także nasze bohaterki. Małgorzata Kranz / 01.

W naszej kulturze coraz bardziej staramy się wykluczyć śmierć. Kiedyś umierało się w domach – dziś należy to do rzadkości, bo robi się to głównie w szpitalu. A szpitale pełne są błąkających się duchów, które nie zostały właściwie odprowadzone, a same przejść się boją lub utknęły, nie rozumiejąc, że nie żyją. Prędzej czy później może się zdarzyć, że w twojej rodzinie lub u bliskich znajomych, pojawi się sytuacja, że będzie ktoś umierający. Jak się zachować? Czego nie robić? A co robić? Poniższy artykuł jest efektem moich wieloletnich doświadczeń z umierającymi i ich rodzinami. Początkowo bałam się tych okoliczności i uczestnictwa w nich. Życie jednak przyniosło mi szereg sytuacji, kiedy byłam bardzo blisko tych stanów i pozwoliło mi to, niejako zjawisko śmierci oswoić. Chciałabym podzielić sie swoimi przemyśleniami, mając nadzieję, że wniesie to trochę otuchy i spokoju, jeżeli ktoś z was stanie w obliczu takiego doświadczenia. Człowiek szykujący się do przejścia często czuje, że jego czas jest już krótki. Być może będzie miał potrzebę powiedzenia o tym. Nie zaprzeczaj, nie wypieraj, nie mów mu – „babciu przecież ty nie umierasz…” Wielu z nas wydaje się, że grzecznie i poprawnie jest zaprzeczać i wypierać te informacje, ale nie rób tego. O wiele lepiej zapytać – czy mogę coś dla ciebie zrobić? Jest to także doskonałe pytanie, kiedy mamy kontakt z kimś, kto wie, że umiera, ale ma jeszcze trochę czasu. Człowiek, który dowiaduje się o swojej śmierci przechodzi przez pewne fazy, ale zawsze na końcu jest akceptacja i spokój. Znam przypadek chorej na serce kobiety, która miała zostać prababcią, ale czuła, że jej serce nie wytrzyma zbyt długo aby doczekać prawnuczki. W owych dniach w szpitalu bardzo mocno wspierała ją jej wnuczka. Po wypłakaniu morza łez i wzruszających wspomnień, ustaliły, że prababcia zostawi dla prawnuków przekaz w postaci nagrań swojego głosu. Na szpitalnym łóżku, za pomocą dyktafonu w komórce, nagrała dla nich przepiękne baśnie – opowiedziane swoimi słowami. Początkowo czuła się z tym nieswojo, ale po kilku nagraniach tak się rozgadała, ze poza baśniami nagrała listy pożegnalne dla wszystkich swoich bliskich. Były to pełne ciepła i optymizmu przesłania, w których dzieliła się wnioskami na temat życia i po raz ostatni opowiedziała najśmieszniejsze anegdotki ze swojego życia. Nagrała także życzenia dla rodziny na nadchodzące i każde kolejne święta, i poprosiła, aby dawać jej w ten sposób przemówić podczas Wigilii. Nade wszystko podkreślała, aby niczego nie żałować. Aby żyć zgodnie z natchnieniem serca i nie patrzeć na życie pod kątem ilości popełnionych błędów, ale pouczających doświadczeń, i raczej śmiać się, niż płakać i żałować. Te nagrania wywołały lawine łez i wzruszeń w gronie rodziny. W ten sposób, pomimo swego odejścia po kilku tygodniach, pozostawiła ślad swojej obecności dla kolejnych pokoleń. Po wypłakanych łzach, pozotało w jej rodzinie uczucie wdzięczności i ogromnej miłości. Obecnie jesteśmy mocno wspierani przez technologię, która oferuje nam łatwy dostęp do zapisu dźwięku i obrazu. Korzystajmy z tego! Źródło: O co jeszcze proszą umierający? Wielu zależy na pozostawieniu po sobie czegoś dla rodziny – jakiegoś śladu, bardzo często też chcą w jakiś sposób zadbac o tych, którzy pozostaną. Postaraj się zapytać, jaka jest ich wola i jeżeli sytuacja tego wymaga, sprawić, aby została ona wykonana. Czasem ktoś prosi o sporządzenie testamentu – jednak z mojej praktyki jest to rzedkość, ludzie raczej po prostu mówią czego sobie życzą, a zapewnienie ich o tym, że ich wola zostanie uszanowana, przynosi im spokój. Niektórzy zmarli chcą zobaczyć swoich bliskich, także takich, których z różnych względów nie widzieli od dawna. O ile to możliwe, postataj się poinformować te osoby i zachęcić do przyjścia. Jeżeli z różnych względów nie jest to możliwe (odległość, brak dobrej woli danej osoby – np. wieloletnia uraza, czy inne okoliczności), zaproponuj umierającemu nagranie informacji dla tej osoby lub podyktowanie listu. Jeżeli osoba odchodząca ma wnuki, prawnuki lub też sprawa dotyczy małych dzieci – rozważ czy umożliwić im kontakt z odchodzącym. Osobiście zachęcam, bo choć dla niektórych dzieci może to być nieco ciężkie doświadczenie, to przy wsparciu mądrego dorosłego, takie pożegnania są czymś bardzo pięknym i cennym. Jeden z moich przyjaciół żegnał się z odchodzącym dziadkiem, jako mały chłopiec. Pamiętał, że dziadek był bardzo zmieniony przez chorobę i z trudem wychrypiał mu coś do ucha. Nie rozumiał, ale był tak zszokowany, że bał się prosić aby powtórzył. Po wielu latach, będąc dorosłym, poddał się zabiegowi regresji i odpamiętał słowa swojego dziadka. Było to przepiękne przesłanie i mój przyjaciel wielokrotnie podkreślał, że czas, w którym je odpamiętał, był najwłaściwszym czasem dla niego. Nigdy nie wiemy, na co komu przyda się dane doświadczenie, dlatego zachowajmy mądrą otwartość na okoliczności, jakie przynosi nam życie. Osobie umierającej może sprawić przyjemność po prostu posiedzenie przy niej. Powspominanie, pooglądanie zdjęć. Można zadbać, aby osoba odchodząca miała w pobliżu swoje ulubione przedmioty – np. chustę, koc, poduszkę, a także ulubioną roślinę czy obrazek ze swoim świętym. Jest to bardzo szeroka paleta możliwości i najczęściej jesteśmy w stanie zadbać, aby te przedmioty dostarczyć. U niektórych będą to amulety, różaniec czy minerał. Przedmioty te nie są absolutnie konieczne, wszelako wiele razy przynosiły one komfort dla lezącego w szpitalnym łóżku. Jeżeli mamy takż możliwość – skorzystajmy z niej. U wielu starszych obserwuje się, że w raz z nadchodzeniem ostatniej godziny, coraz więcej śpią, są niemal w ciągłym śnie – letargu. Bardzo często są juz oni po części oderwani od swojego ciała, a także ich Dusza odbywa coś, co można nazwać „rozliczeniem”. Nie widzimy tego, ale na poziomie duchowym odbywaja się długie i skomplikowane analizy życia, wspomnienia, przeżywania – nawet, jeżeli osoba przebudzi się i tego nie pamięta. Znane jest mi takie wiedźmińskie przekonanie – „dlaczego babcia tak długo śpi? Przed śmiercią odpoczywam…” Wygląda to na rodzaj czarnego humoru, ale jest w tym sporo prawdy. Źródło: Ostateczne, opuszczenie ciała to potężny skok energetyczny Warto zapalić świecę, także gromicę jeżeli masz – ale może to być dowolna świeca z wosku pszczelego lub biała. W wielu kulturach jest praktykowane czuwanie przy umierającym, a potem także przy już zmarłym. Modlitwy i skupienie mają zapewnić Duszy energię i dać jej czas na oswojenie się z nową sytuacją. Porzucając ciało w jednej chwili trawimy wiele właściwości, do których byliśmy porzyzwyczajeni przecz często kilkadziesiąt dobrych lat. Czasem potrzeba chwili, aby przypomieć sobie ów duchowy stan nieważkości i możliwości wszędobylstwa poza czasem i przestrzenią. Jeżeli umierający sie boi – natrzyj mu dłonie i stopy oliwą z oliwek. Może to być odprężający masaż, albo po prostu posmarowanie stóp i dłoni – czasem choćby tylko lekkie nałożenie na nie oleju. Niektórzy umierając odczuwają rodzaj nadwrażliwości i nie chcą aby ich dotykać. Jest to dla nich nieprzyjemne. Inni chcą trzymac kogoś za rękę do samego końca. Wsłuchaj się w tego człowieka, jeżeli możesz zapytaj, albo chwyć za rekę. Poczujesz, czy życzy on sobie tego gestu, czy nie. Cokolwiek się stanie – zaakceptuj. Staraj się podążać za tym, czego twój bliski potrzebuje Jeżeli nie jest w stanie ci tego zakomunikować – delikatnie próbuj różnych sposóbów i niczego nie wymuszaj, jedynie przyglądaj się reakcji. W przypadku poczucia lęku lub także, gdy umierający widzi lub czuje obecność wrogich emergii lub istot – oczyść pomieszczenie kadzidłem, zapal świecę i poproś siły anielskie o interwencję. Masz prawo tego dokonać i nie musisz posiadać do tego wysokich umiejętności magicznych. Użyj swoich słów. Poproś o pomoc boskie energie i wiedz, że pomoc, o którą prosisz, zostanie udzielona skutecznie i adekwatnie do sytuacji. Jeżeli twój bliski, który jest u kresu swojej podróży, zażyczy sobie obecności księdza i tzw. sakramentu chorych – postaraj się zapewnić mu te usługę. Nie namawiam wszelako do wzywania księdza wbrew czyjejś woli. Sprawa przejścia jest tajemnicą Duszy i nie jest do tego potrzebny kapłan. Jego obecność nie warunkuje tego, że „śmierć będzie lepsza czy gorsza”. Niektórzy księża wręcz nie potrafią się zachować w obliczu śmierci – dlatego używaj tej opcji z rozwagą. Bardzo często w ostatnich chwilach umierający odzyskuje przytomność, albo bardzo wyraźnie się ożywia, siada, uśmiecha się. Niekiedy ma się wrażenie, że się zbudził ze snu i za chwilę wyskoczy z łóżka. Wiele osób widzi swoich dawnych bliskich zmarłych – rodziców, małżonków, przyjaciół, a także aniołów, Jezusa czy Maryję lub tak zwanych świętych. Zachowaj spokój. Nawet jeżeli nie widzisz – nie posądzaj swojego bliskiego umierającego o utrate zmysłów. On właśnie uzyskał prawdziwe widzenie i przyszli po niego ci, którzy chcą go otoczyć opieką i przeprowadzić. W tym szczególnym okresie zapraszamy do wzięcia udziału w rytuale on-line: Rytuał Spokoju – Okaż Szacunek tym, którzy odeszli Czas przejścia na drugą stronę… Dla wielu śmierć właśnie jest takim zrywem z łóżka i radosnym podążeniem za Jezusem lub przodkami, tylko, że wyskakując z łóżka zostawiają na nim swoje ciało – wraz z ostatnim oddechem. Nie trzymaj zmarłego. Pozwól odejść. Nie krzycz, nie zaprzeczaj. Jeżeli chcesz – módl się. Proś o spokojne i bezpieczne przejście. Poproś o ochorne dla niego. Poproś jego Anioła Stróża, możesz zwrócić się do Aniołów lub Archaniołów, jeżeli z nimi współpracujesz, lub innych jasnych istot. Wielokrotnie spotkałam się z przypadkami, że ktoś z rodziny czuwał przy umierającym bardzo długo, ale z czasem musiał on udać się do domu, choćby w celu zmiany ubrania i odświeżenia się. Niedługo po czasie opuszczenia sali chorego, lub też krótko nad ranem (przed powrotem do szpitala), ich bliski umierał. Wówczas niejednokrotnie ludzie robia sobie wyrzuty – „jak mogłem odejść? A moja mama wtedy właśnie umarła i nie było mnie przy niej”. Proszę, nigdy nie czyń sobie takich wyrzutów. Niektórzy aby odejść wyczekują chwili samotności. Woła ich już inny świat, a trzymający za ręke syn czy córka nie ułatwia oderwania się i przejścia na „drugą stronę”. Tak więc nasza obecność jest ważna, lecz bardziej liczy się duchowa obecność i wsparcie niż fizyczne trwanie przy umierającym. Pożegnanie Możesz swoimi słowami pożegnać się z umierającym, podziękować, także przeprosić, jeżeli czujesz taką potrzebę. Pamiętaj, że z chwilą śmierci ciała życie się nie kończy. Możesz zupełnie swobodnie wyrazić swoje uczucia i rozmawiać z duchem swojego zmarłego także po jego przejściu. Łzy i żal są czymś naturalnym i pozwól sobie na wszelkie emocje, jakie do ciebie napłyną. Istotne jest jednak to, aby swoją przeogromną manifestacją rozpaczy nie trzymać zmarłego. Najcześciej Dusza jeszcze przez jakiś czas krąży po ziemi. Przyzywczaja się do „duchowej fizyki”, odwiedza bliskich i przyjaciół. Jedni przechodzą od razu, inni po 40stu dniach, a jeszcze innym zajmuje to dłużej. Wielu też nie chce odejść ze strachu przed karą za grzechy lub z troski o tych, co zostali. Nie trzymaj ducha swojego bliskiego zmarłego – raczej mów, że dasz sobie radę, a po przejściu do wyższych sfer będzie mógł zobaczyć, co u ciebie i przekazywać ci swoje wsparcie. Pamiętaj, że śmierć jest czymś tak naturalnym jak życie, i prędzej czy później, każdy z nas będzie jej doświadczał, tak jak doświadczaliśmy już jej wiele razy. Jeżeli nie wiesz co powiedzieć – nie mów nic. Jeżeli nie wiesz co zrobić – zapytaj lub zrób to, co podpowiada ci twój pierwszy odruch serca. Może również zainteresować cię artykuł: Aborcja w życiu człowieka rozwijającego się duchowo Adriana Olszewska

334. 735. Mam pytanie! Quest dzienny od 105 lvla u Henka Henrigolda, zaczyna się u niego samego, chcę wziąc tego questa, ponieważ widnieje nad nim Aktywny znaczek od questa< Ale jest jeden zasadniczy problem, obojętnie którego okienka, bym nie wybrał nie mogę rozpocząć questa Trzeba skonczyć wcześniej jakiegoś innego questa?

Najtrudniej jest mówić przy stole o własnej śmierci. Ale kiedy już się zacznie, trudno przestać. I wtedy można się zwierzyć obcym ludziom, że chcielibyśmy, by po naszej śmierci bliscy czuli pustkę, której nie da się zapełnić. Bo to będzie znak, że dobrze żyliśmy. Paweł wzniósł toast za dziadka Edka. – Spędzałem u niego i babci wszystkie wakacje i ferie. Lubiłem słuchać jego historii, lubiłem z nim rozmawiać. Obiecałem, że z każdej zagranicznej delegacji wyślę mu kartkę pocztową. Ostatniej, z Rosji, nie zdążyłem wysłać, więc przywiozłem ją na pogrzeb. Dziadek umarł w lipcu 2018 r. Wypijmy za jego zdrowie! Ewa wypiła za swoją mamę. – Porzuciłam ją tuż przed śmiercią, umierała dwa tygodnie, napięcie było nie do zniesienia. Siedziałam z siostrami i kłóciłyśmy się o wszystko, a ona leżała w pokoju obok, pojękując. Powiedziałam, że muszę wracać do siebie, nie dam rady dłużej. Pół godziny później telefon, że mama nie żyje. Kochała mnie bezwarunkowo, a ja nigdy jej za to nie podziękowałam.

Przyda się w jednym z kolejnych questów. Potem idziemy do Tobiego Żywego Szkieleta który sobie wisi. Dostajemy kartę . Wracamy do Kapitana straży: jeśli powiemy mu część prawdy to dostajemy 50PH, a potem idziemy do Starej Cyganki i kończymy zadanie. jeśli powiemy mu całą prawdę, to zadanie kończymy od razu u niego. O umieraniu, śmierci i jej oswajaniu oraz o "wesołym cmentarzu" w Rumunii mówi o. Tadeusz Rostworowski SJ w rozmowie z Agnieszką Malatyńską-Stankiewicz. Agnieszka Malatyńska-Stankiewicz: Ojciec cały czas się uśmiecha, a przecież mamy rozmawiać o śmierci. o. Tadeusz Rostworowski SJ: To wszystko z powodu doświadczenia Rumunii. Przebywałem tam przez 16 lat i znalazłem w tym kraju, w miejscowości Sapanta, tzw. wesoły cmentarz. Wesoły, czyli jaki? O kolorowych nagrobkach, na których epitafia zostały napisane w formie żartu. Nagrobki są malowane, metodą Nikifora, czyli w stylu naiwnym, a obok obrazków znajdują się zabawne teksty, np.: "Tu leży moja teściowa, gdyby żyła o trzy dni dłużej ja bym leżała obok niej" i podpis piszącej. Albo na grobie jest rysunek bez perspektywy, mężczyzna siedzący przy stole, a przed nim butelka i traktor zabawka. Obok napis wierszem, że dobrze naprawiał traktory, ale umarł z przepicia. Albo rysunkiem przedstawiony jest wypadek, w jakim zginęła dziewczynka, a obok złorzeczenie wobec kierowców, którzy przyjeżdżają z miast i potrącają pieszych. Co Ojciec czuł, idąc pierwszy raz przez ten cmentarz? Szok, zdziwienie, ciekawość, wręcz zdumienie. Przypominałem sobie polskie powiedzenie, "aby nie robić szopek z pogrzebów". Tak. Ale słyszałem, że jeszcze można znaleźć podobne w Ameryce Południowej; w Meksyku i Boliwii także na cmentarzach są kolorowe nagrobki. Skąd się wziął w Rumunii wesoły cmentarz? Pojawił się na początku XX wieku, zapoczątkował go ksiądz grekokatolicki, który zaczął chować ludzi w Sapancie, wsi położonej niedaleko Ukrainy, nieopodal rzeki Tisy. Sprowadził ludowego artystę, który kolorowymi malunkami ozdabiał groby i opisywał zabawnym wierszem życie pochowanych. Spodobało się to i tak zostało. Zapotrzebowanie społeczne sprawiło, że już kolejne pokolenia rodziny malarza się tym zajmują; tradycja we wsi pozostała. Tylko dawniej miało to większe znaczenie. Teraz jest oryginalne, ale już na siłę. Weszła komercja. Taki cmentarz Ojcu odpowiada? Jako idea tak. Z czasem jednak wesoły cmentarz stał się miejscem turystycznym, co zabrało mu wiele z autentyczności. Teraz wszystko jest trochę naciągane, pod turystów. Zrobił się biznes? Tak. Cała wioska wywiesza na płotach do sprzedaży swoje produkty: dywany, skóry, swetry. Im bliżej cmentarza, tym oferta większa. Komercja kwitnie i już wesoły cmentarz nie zachwyca tak, jak za pierwszym razem. Przyjechał Ojciec do Rumunii w 1992 roku. Na początku zamieszkałem z innymi braćmi w bloku, w dwóch mieszkaniach, nie mieliśmy domu zakonnego. Kiedy umarł jeden z naszych sąsiadów, okazało się, że zwyczajem jest, iż wszyscy sąsiedzi idą na pogrzeb. Po pogrzebie przy bramie cmentarza stał ktoś z rodziny zmarłego z baniakiem mocnej śliwowicy, takiej od 60 stopni w górę. Kto wychodził, dostawał duży kieliszek, wypijał i coś mówił. Niestety, nie znałem wtedy jeszcze rumuńskiego i za bardzo nie wiedziałem, o co chodzi. Dowiedziałem się później, że wypijając śliwowicę mówili: "Aby pan Bóg odpuścił grzechy temu, kogo położyliśmy w grobie". Gdyby ktoś nie wypił, to znaczy, że zmarłemu źle życzy. W północnej Rumunii, a więc tam, gdzie znajduje się wesoły cmentarz, zauważyłem jeszcze, że groby znajdują się także obok domów. Na Mazurach stare domy także mają swoje cmentarze, nie w najbliższym sąsiedztwie, ale na ogół pod lasem, kilkadziesiąt metrów od domu, aby życie toczyło się pod okiem umarłych. Wolno w Rumunii grzebać zmarłych poza cmentarzem? Widać wolno. Dowiedziałem się, że bardzo ryzykowne jest np. zgodzenie się w Rumunii, by na naszym polu ktoś pochował swojego bliskiego, bo mógłby później dochodzić, że pole jest jego. Jak jest w innych kulturach? Nie wiem. Ale będąc u mojego brata na misji w Afryce zauważyłem, że tamtejsi ludzie boją się duchów zmarłych, przez co ich cmentarze są bardzo skromne, ledwo widoczne. Gdy odwiedzałem grób kardynała Kozłowieckiego, stanąłem na wielkim polu koło katedry, gdzie pokazano mi jedynie kupkę ziemi i nic więcej, żadnego znaku, kto jest tam pochowany. Ale z drugiej strony wiem, że gdy w Afryce umiera człowiek, ludzie mówią, że "odchodzi biblioteka". Od dwóch lat pomaga Ojciec pacjentom Kliniki Paliatywnej Szpitala Uniwersyteckiego. Dlaczego? Piszę pracę na temat śmierci i chcę ją napisać także w oparciu o doświadczenia. Dlatego rozmawiam z tymi, którzy umierają, lub którzy tam leżą złożeni ciężką chorobą. Wiedzą, że umierają? Na ogół nie. Wszyscy mają nadzieję na życie. Lekarze mówią, że odchodzimy od pojęcia śmierci. Teraz istnieje medykalizacja, aż do końca. Bez przerwy mówi się o leczeniu, tak jakby śmierci nie było. Tłumaczy się pacjentom, że ich ratujemy, a nie, że pomagamy im w miarę bezboleśnie umrzeć. Widać, że nie jesteśmy oswojeni ze śmiercią? Nie. Rozwój w Ameryce świeckiej tradycji Halloween oraz pokazywanie w telewizji łatwego zabijania jest wynikiem lęku przed śmiercią. Dzięki pracy w Klinice Paliatywnej nauczyłem się, że śmierć jest wejściem w pewien wymiar tajemnicy. Musi być godna, bo zamyka życie człowieka. Człowiek dokonuje wyboru w opowiedzeniu się za konkretnymi wartościami, a jego śmierć jest rozumiana w kontekście psalmu 90 wersetu 12: "Naucz nas liczyć dni nasze, abyśmy posiedli mądrość serca". Przebywając wśród umierających ludzi, można zauważyć, że oni widzą, co innego niż my; mają inny wzrok, wpatrzony w jeden punkt. Może jest to wymiar dochodzenia do tej ostatecznej mądrości. Znam tylko jeden przypadek, gdzie mężczyzna w oświadczeniu napisał, że przyszedł do szpitala, by godnie umrzeć i nie chce leków podtrzymujących życie. Jednak taka postawa jest rzadkością. Był niepraktykujący. Wieczorem go spytałem, czy chce się pojednać z Bogiem. Chciał, udzieliłem mu sakramentu chorych. Rano już nie żył. Pamiętam też kobietę, która wiedząc, że odchodzi, miała jedno marzenie: by córce i jej narzeczonemu udzielić błogosławieństwa. Zdążyła. Pielęgniarki płakały, a ona błogosławiąc córce prosiła tego mężczyznę, aby zawsze jej dziecko dobrze traktował. Umarła chwilę potem, z ręką pod głową, tak jak zasypia dziecko. Takie historie rzadko się zdarzają, raczej ludzie boją się śmierci, odwlekają moment pojednania z Bogiem. Ojciec boi się śmierci? Nie, nie boję się. Może jestem jeszcze młody, mam 55 lat. Ale kontakt z umierającymi uzmysławia mi, że na śmierć trzeba być przygotowanym. Czyli? Żyć w łasce uświęcającej, w stanie przyjaźni z Panem Bogiem. A jeśli to niemożliwe, żyć w zgodzie z własnym sumieniem. Dziadka mojej bratowej, który wezwał mnie poprzez rodzinę, abym odprawił przy nim mszę świętą. Przyjechałem z ociąganiem, bo to było daleko, poza Krakowem. Ołtarz zrobiłem tuż obok jego łóżka. Jeszcze bił się w piersi w momencie aktu pokutnego, a jak się msza skończyła, to już nie żył. Jak umierają niepogodzeni z losem? Niespokojnie. Wiele śmierci widziałem, każda jest inna, jest jakby inną tajemnicą. Czujemy respekt, bo tak naprawdę nie możemy określić, kiedy dokładnie śmierć nastąpi podczas aktu umierania. Czasem lekarzom się wydaje, że mogą określić czas. A tu tymczasem wymiar śmierci, ten akt dopełnienia życia człowieka, niezależnie od rozwoju nauki nadal pozostaje tajemniczy. Łatwiej umierać wierzącym? Trudno mi mówić o śmierci niewierzących, bo nie doświadczyłem takiej. Ale widziałem, że wiele osób, które za życia uchodziły za niewierzące, pojednały się z Bogiem w obliczu śmierci. Jak trwoga, to do Boga? Może tak. Ale jest to ostatni moment, by coś zmienić. I wielu uchodzących za niewierzących, zdążyło uczynić ten ważny krok. Niemal w ostatniej chwili, ale jednak. Umierając wierzący idą na spotkanie z Panem. Idziemy, bo nie mamy wyjścia. Ale nie wiemy, co tam jest, po tej drugiej stronie. Nie wiemy. Dla niewierzących czarna dziura, otchłań, nicość. Wiara daje jednak nadzieję, że to nie jest koniec. W Rumunii, gdy ktoś umarł, mówiono, że przeszedł w nicość. Ta formuła budziła we mnie ogromny sprzeciw, bo jak w nicość? Teraz, gdy zgłębiam te problemy, już wiem, że dla Rumunów nicość oznaczała inną formę istnienia. Przypominam sobie śmierć jednego z naszych jezuickich naukowców, który przetłumaczył dzieła Arystotelesa, był profesorem wielu uniwersytetów, w Rzymie, USA, Brazylii. Wydawało nam się, że się zbliża do wymiaru śmierci, więc staliśmy wkoło niego. Ktoś się do niego zwrócił, ale on myślał, że po imieniu, uniósł się i powiedział: ja jestem profesor, doktor. Wtedy wyglądało to komicznie, bo w obliczu śmierci tytuły nie pasują. By jednak stał się dzieckiem, Pan Bóg ofiarował mu 5 miesięcy leżenia w łóżku. Siostra zakonna musiała zajmować się nim jak oseskiem. Ostatniego wieczoru zapytała, jak go ułożyć, bo miał już wiele odleżyn, a on na to, że mu wszystko jedno, bo już nic nie czuje. Umarł w nocy, we śnie. Umrzeć we śnie to jest najpiękniejsza śmierć? Nie wiem. Może? Według mitologii greckiej Tanatos, bóg śmierci, był bratem rodzonym Hypnosa, boga snu. Często jest tak, że jak dziecko się rodzi, to poprzez sen budzi się do życia. Natomiast, gdy stary człowiek umiera, poprzez sen zamierają w nim funkcje życiowe. Przez sen się człowiek budzi do życia i przez sen odchodzi z tej ziemi. Coraz więcej umiera młodych. Dramat ludzi, którzy odchodzą w sile wieku, jest spotęgowany bólem rodziny, która zostaje. Nikt nie może się z tą śmiercią pogodzić. Agonia umierającego jest wtedy na ogół przedłużona boleścią najbliższych. Umierający wiele wysiłku wkłada w odchodzenie, bo rodzina nie chce go puścić. Smutne, a Ojciec nadal się uśmiecha. Bo będąc wśród umierających wiem, że potrzebują oni też radości. Nie chodzi tu o banalizowanie sytuacji, ale o uśmiech. Niektórzy się pocieszają, że własną śmierć można jakoś "przeżyć". Przecież się przydarzyła wszystkim przed nami. Zabawne stwierdzenie. Lecz każdy dzień przybliża nas do śmierci. Ale my nie chcemy odejść. Nie. My chcemy żyć. Lekarz mnie kiedyś poprosił, żeby porozmawiać z chorym, który ma już dni policzone, ale zupełnie nie zdaje sobie z tego sprawy. Porozmawiałem. Zrozumiał. Kiedy pogodził się z tym, że umiera, postanowił wrócić do domu i umrzeć wśród swoich, co się rzadko zdarza. Większość umiera w szpitalu. I to jest ukrywaniem śmierci. Jakby chciał Ojciec umrzeć? Nie wiem. Patronem śmierci jest św. Józef. Będę się do niego modlił o dobrą śmierć. Jaka to jest dobra śmierć? Spokojna, wśród najbliższych, w trakcie ich modlitwy. Bo śmierć jest przygotowaniem do spotkania z Panem. A gdyby ojca pochowali na takim wesołym cmentarzu jak ten w Rumunii? Czemu nie. Mam poczucie humoru, mogę z dystansem patrzyć na siebie. Tylko, aby portret się malarzowi udał. Bo jako syn malarza i malarki trochę się na tym znam. A jak by brzmiało Ojca epitafium? "Ufałem Bożemu Miłosierdziu i... spotkałem Ojca". Źródło: Tajemnica śmierci, Zadanie wymaga 185 poziomu doświadczenia. Mysiur Myświórowy Król ma 193 level, dlatego quest można wykonywać: 1. Na światach zwykłych od 185 do 206 poziomu włącznie. 2. Na światach prywatnych od 185 do 235 poziomu włącznie. Po przekroczeniu maksymalnego poziomu z zadania można zrezygnować u Rea Animi. Po zabiciu elity II quest Powrót do życia, w tym do "randkowania" po śmierci partnera jest procesem bardzo indywidualnym Rodzina ma prawo wyrażać swoją dezaprobatę ale nie musimy nikogo przekonywać do naszych wyborów i tłumaczyć się z żałoby To, że ktoś szybciej doszedł do siebie po śmierci partnera nie znaczy, że kochał mniej Trzy lata po śmierci męża, Agnieszka zaczęła na nowo spotykać się ze znajomymi, poznała też mężczyznę, z którym się zaprzyjaźniła Więcej takich historii przeczytasz na stronie Agnieszka nigdy nie zapomni tego poranka. Tomek pocałował ją w czubek głowy, pogłaskał ciążowy brzuszek i wybiegł do pracy. Dzień, jak co dzień. Nie skarżył się, że czuje się źle, choć z pewnością był zmęczony. - Ale młodzi ludzie nie umierają na zawał, prawda?- mówi Agnieszka. - Do dziś nie potrafię sobie wybaczyć, że go wtedy nie zatrzymałam. Może udałoby się go uratować? Mąż Agnieszki był dyrektorem w dużej firmie logistycznej, kochał sport, dobrą muzykę i spotkania z przyjaciółmi. Dusza towarzystwa, to on organizował wspólne wypady w góry i wieczory w filmowe w ogrodzie ich niewielkiego domu. Żył szybko, intensywnie. Często powtarzał, że trzeba czerpać garściami z każdego dnia. Cieszył się, że zostanie ojcem, że nauczy córkę wielu rzeczy. Umarł w garażu własnego domu, w samochodzie. Odszedł, bo serce nie wytrzymało tempa, jakie mu narzucił. Agnieszka z dnia na dzień została sama, w ósmym miesiącu ciąży, w szoku, ze złamanym sercem. Wspierała ją przyjaciółka i mama, która przyjechała z USA na dwa miesiące, na czas porodu. Aga niewiele pamięta z tego czasu przed pogrzebem, wszystko jej się rozmywa w pamięci. Myśli, że to taki system obronny, w jej głowie. Dziecko, mała Ola, urodziło się 13 dni po tym, jak pożegnali Tomka. Trzeba było się zmobilizować, wyrwać z tego letargu, zacząć żyć na nowo, inaczej. Bez niego. Tylko jak? - powiedziała jej teściowa po pogrzebie. A ona nie chciała nieść krzyża, chciała w spokoju przeżyć swoje cierpienie, a najlepiej znaleźć jakiś przycisk, który by wyłączył ten ból. Przecież życie musi w końcu zacząć toczyć się dalej, trzeba wrócić do pracy, skupić się na Oli... Po trzech miesiącach Agnieszka złapała równowagę na tyle, by samodzielnie wykonywać wszystkie codzienne obowiązki. Zresztą, nie było wyjścia. Mama musiała wrócić do chorego męża, na pomoc teściów nie było co liczyć. Kompletnie załamali się po śmierci syna. Dlaczego schowałaś jego zdjęcia? W ich domu Tomek ma swój ołtarzyk. Jest świeczka, świeże kwiaty, oprawione w ozdobne ramki zdjęcia z początku studiów i jedno z dzieciństwa. Uśmiechnięty, szczerbaty ośmiolatek pokazuje na nim świadectwo szkolne. Duma rodziców. Kiedy młoda wdowa powoli przechodziła wszystkie etapy swojej żałoby, oni zdali się zatrzymać w miejscu, w dniu, w którym zmarł ich syn. Agnieszka ma przy łóżku małą fotografię z sesji ślubnej. Zawsze ją wzrusza, jak delikatnie Tomek obejmował ją, pozując do tego zdjęcia. Cały on - w życiu twardy, nieustępliwy, ale w stosunku do niej opiekuńczy i troskliwy. Resztę zdjęć schowała do kartonowego pudełka. Nie mogła być w tym domu sama z niemowlęciem, otoczona wspomnieniami o ukochanym, który już nigdy nie wróci. Schowała je, żeby poradzić sobie ze stratą. Kiedyś je wyjmie i pokaże córce. Kiedy obie będą na to gotowe. Teściowa nie umie tego zrozumieć, ma do niej żal. Tak jak o kolorowe sukienki i nową fryzurę. "Po co się tak stroisz, dla kogo?" - pyta. Jej zdaniem, młoda kobieta powinna stale pamiętać o śmierci męża, stale przeżywać swój smutek. - Jeśli miałabym patrzeć na te fotografie cały czas, nie dałabym rady - tłumaczy Agnieszka. - Nie mam do nich żalu. To prości ludzie, mają swoje przekonania, nie zmienię ich. Bardzo kochają wnuczkę i chcą, by wiedziała jaki był jej tata. Pragnę tylko, by dali mi trochę czasu. A kolorowe ubrania? Ja nie lubię czarnego, jeszcze bardziej mnie przytłacza. Smutek mam w sercu, nie muszę podkreślać go strojem. "Może skup się na dziecku, zamiast polować na faceta" Jakieś trzy lata po śmierci męża, Agnieszka zaczęła na nowo spotykać się ze znajomymi. Córka poszła do przedszkola, młoda kobieta wróciła do cały etat do pracy. Od czasu do czasu wyszła do teatru, raz w miesiącu do kawiarni. To był ten moment, kiedy zrozumiała, że wciąż umie się uśmiechać, że życie nadal ją cieszy. Zaadoptowała psa ze schroniska, zapisała się na kurs języka włoskiego. Poczuła, że staje się lepszą matką - jest bardziej uważna, okazuje więcej emocji. Ola to czuła. Któraś z koleżanek oznaczyła Agę w poście na Facebooku. Na zdjęciu Agnieszka obejmuje przyjaciółkę i wznosi toast kieliszkiem prosecco. To były jej imieniny. Następnego dnia zadzwoniła teściowa. Powiedziała, że to wstyd. I jeszcze ten alkohol, jakby było co świętować. A Tomek przecież nie żyje. Ktoś z rodziny męża życzliwie "doniósł" Adze, że znajomi z rodzinnego miasta Tomka komentują. Potem pojawił się Mateusz, nowy sąsiad. Między Agnieszką a młodym, sympatycznym mężczyzną pojawiło się porozumienie i nić sympatii. Czasem podrzucił jej zakupy, innym razem poszli we czwórkę (razem z Olą i psem) na spacer. Bardzo się zaprzyjaźnili. Ta relacja oburza rodziców Tomka. Ale nie tylko ich. Wspólni znajomi Agi i jej męża nie powstrzymali się od krytyki, zarzucając kobiecie, że "za szybko się pocieszyła". - Rozumiem teściów, to starsi ludzie, mają swoje fobie, przyzwyczajenia, przekonania - mówi Agnieszka. - Ale postawy młodych nie potrafię pojąć. Dlaczego mnie atakują? Nie robię nic złego. Nie przestałam kochać męża, nie przedstawiłam córce "nowego tatusia". - powiedziała jej przyjaciółka. Agnieszka zmieniła ustawienia postów na Facebooku na bardziej prywatny tryb. Teraz nikt już nie zajrzy w jej życie. Spotyka się tylko z kilkoma "zaufanymi" osobami. Znajomość z Mateuszem powoli się rozwija. Aga nie robi planów. Chce tylko spokoju. I żeby nikt jej nie oceniał. Żałoba potrafi trwać latami. Czy to znaczy, że nie powinniśmy się z nikim wiązać? - Powrót do życia, w tym do randkowania po śmierci partnera jest procesem bardzo indywidualnym - mówi psycholog, Katarzyna Kucewicz. - Utarło się takie przekonanie, że osoba, która zaczyna umawiać się na randki zakończyła już proces żałoby, co nie zawsze jest prawdą. - pyta psycholog. - Przeżywanie smutku i straty to doświadczenie osobiste i wielowymiarowe. Każdy człowiek radzi sobie przy pomocy własnych zasobów emocjonalnych i swojego stylu radzenia sobie z kryzysem psychicznym. Ten styl może się nie podobać innym, może wydawać się szokujący albo denerwujący. - dodaje Katarzyna Kucewicz. - Tak jest na przykład wtedy, kiedy tuż po śmierci partnera osoba umawia się na randki i próbuje wchodzić w kolejne relacje. Różnie takie zachowania są interpretowane, często jako przejaw ignorancji i braku uczuć do zmarłego. - tłumaczy psycholog. Katarzyna Kucewicz podkreśla, że "ucieczka" w nowy związek zagłusza ból, depresję i smutek tylko na chwilę. Znacznie zdrowsze jest przeżycie cierpienia, przyjęcie w sobie trudnych uczuć bez gwałtownego unikania ich. - Wtedy te uczucia są jak wysoka fala, która choć zalewa to jednak z czasem odpływa - dodaje. - Nie każdy jednak daje sobie emocjonalnie radę z przyjęciem takiej fali na siebie. Ludzie boją się, że smutek ich pochłonie. Czasami wdowy i wdowcy mówią mi, że te dość szybkie randki są im potrzebne, bo inaczej ich myśli stale krążyłyby wokół zmarłego i fantazji o dołączeniu do niego. - Opinia publiczna bywa jednak bezlitosna. Ludzie dają sobie prawo do oceniania, kiedy żałoba powinna jeszcze trwać, a kiedy można już "kogoś szukać". Czasem w rodzinie panuje pewne niewypowiedziane przekonanie, że najlepiej, by trwała już całe życie, by osoba skupiła się np. wyłącznie na dzieciach i zapomniała o roli żony lub partnerki na rzecz roli matki. Często zresztą jest tak, że wdowy nie wiążą się ponownie z nikim, całą swoją energię wkładając w pozostałe role życiowe (matki, babci). - Kiedy jest właściwy czas? Nie ma dokładnej daty, ten moment samemu trzeba sobie wyznaczyć i poczuć - mówi Katarzyna Kucewicz. - Warto przed randkowaniem zadać sobie pytanie o wewnętrzną gotowość na to, by nie tylko czerpać z relacji, ale i dawać wsparcie drugiej osobie. Czy to jest dobry moment na rozpoczęcie budowania tak potężnej konstrukcji, jaką jest związek? - podkreśla psycholog. - Nie ma lepszej i gorszej żałoby i nikomu nic do tego, w jaki sposób my przeżywamy swoją - dodaje. - To, że ktoś szybciej doszedł do siebie po śmierci partnera nie znaczy, że kochał mniej. Znaczy tylko tyle, że jego organizm tak zareagował na stres i tak się po silnym wstrząsie, jakim jest smierć ukochanej osoby, zregenerował.

Kiedy przyczepa się psuje, Jim prosi o zostawienie go na śmierć, a Lori i Dale zgadzają się, że jego prośba powinna zostać uszanowana, pomimo przekonania Ricka, że ich przyjaciel majaczy. Kiedy grupa przybywa do CDC, okazuje się, że kompleks został całkowicie zamknięty okiennicami.

Na placu Zocalo pod katedrą ustawia się kolejka. Od kapłana do szamana. Autor zdjęcia: Roman Koszowski — No dobra. A jeśli jest rodzinny grobowiec, to co? — A co to za problem? Odwala się płytę, dzieciaki z kolorowymi balonikami wbiegają do środka i tańczą wśród trumien. Normalnie, Meksyk! Romeeeek — szturcham fotoreportera. Na placu Zocalo facet dźwiga wielką figurę Chrystusa. Zrób mu fotkę! Gonimy Meksykanina. Gdy po kwadransie wchodzimy do metra, stajemy jak wryci. Podobne figury taszczy pod pachą co dziesiąty podróżny. Sielsko-anielsko Na przystanek Juarez wjeżdża podziemny pociąg. Ładujemy się do wagonika. Stojąca obok nas kobiecina wyciąga modlitewnik i zaczyna odmawiać litanię. Obok facet sprzedaje nachos — kukurydziane chipsy i płyty z empetrójkami. Po dolarze za pirata. Po godzinie pędzimy do Santa Maria Tonantzintla. To w indiańskim języku nahuatl „miejsce, gdzie mieszka nasza Mateczka”. Nie pięknie? Mija nas rozpędzony autobus. Nie zważa na ograniczenia prędkości. Dewizą tej linii są słowa: „Martwi, ale punktualni”. Kto w Polsce wsiadłby do takiego autokaru? W kościele sielsko-anielsko. Dosłownie. Szkoda, że nie można robić zdjęć. — To Mexicana Sixtina! — cmoka z zachwytu proboszcz parafii. Meksykańska kaplica sykstyńska. Ze ścian kapie złoto. Feeria barw. Ołtarz zasypany kwiatami. Perełka naiwnego baroku. I kwintesencja religijności tej spalonej słońcem ziemi. Po pierwsze: kolory. Trudno znaleźć zwykły, jednokolorowy różaniec. Od barw paciorków można dostać oczopląsu. Po drugie: atmosfera niekończącej się fiesty. Po trzecie: śmierć, która delikatnie klepie cię po ramieniu. Ze ścian patrzy na mnie 365 twarzy aniołków. Zaraz, zaraz. A dlaczego mają tak wyłupiaste oczy? Trzeba im poluzować warkoczyki? — żartuję. Ale gdy słyszę wyjaśnienie naszej przewodniczki Barbary Ostaszewskiej-Sanchez, przestaje mi być do śmiechu. To nie aniołki. To wyrzeźbione twarze dzieci przeznaczonych na ofiarę. Czekają na stopniach piramidy na cios zadany kamiennym nożem. By maluchy nie lękały się śmierci, podawano im rodzaj psychotropu. Stąd rozszerzone źrenice. W bajkowym, zapierającym dech w piersiach kościele, wśród migoczących światełek wyczuwam znów oddech śmierci. Powiało! Na każdym rogu śmierć. Nie sposób od niej uciec. W kościele trwa pogrzeb. I choć niewielu miejscowych ubranych jest na czarno, najbliżsi płaczą. Pogrzeb w małym miasteczku to długa stypa, przypominająca raczej imieniny niż smętne posiedzenie rodzinne. Przez tydzień trzeba wszystkich wspominających zmarłego nakarmić i napoić. Nie da się oszukać śmierci? Obłaskawić jej? Poklepać po ramieniu? — Nie da się — zgodnie zapewniają pracujący niedaleko polscy pallotyni. Duch wieje kędy chce. W Meksyku chciał powiać do Tenango del Aire (dosł.: Miasta Wiatrów). To tu działa na pełnych obrotach Sanktuarium Bożego Miłosierdzia. Kult nieprawdopodobnie rozprzestrzenił się na ziemi opuncji i agaw. W stolicy, w monumentalnej katedrze na placu Zocalo grupa z obrazkami Jezusa Miłosiernego, dyndającymi na kolorowych tasiemkach, odmawia koronkę. Santa Faustina jest na koszulkach, czapeczkach, breloczkach. — To barwna wiara, ale niestety powierzchowna — ubolewa ks. Grzegorz Szmit, proboszcz. — Katecheza w Meksyku ogranicza się do kliku spotkań przed Pierwszą Komunią. Gdy chcieliśmy wprowadzić półtoraroczną katechizację, ludzie kręcili głowami. Święto Miłosierdzia Bożego przyciągnęło w tym roku do Tenango aż 20 tysięcy ludzi. Rozpoczęła się fiesta na cześć Faustyny. Baloniki ku czci Faustyny, torty ku czci Faustyny, tańce ku czci Faustyny, petardy... Czasami człowiek ma ochotę wyjść i powiedzieć: ludzie, skończcie tę pobożną fiestę i wejdźcie choć na chwilkę do kościoła — gorzko żartują pallotyni. W tym roku zorganizowali po raz pierwszy kongres Bożego Miłosierdzia. Rozważania, medytacja, krok po kroku. A dopiero potem fiesta. Meksykanie próbują oswoić śmierć. To nasza kochanka — opowiadają. Ale ona wymyka się. I zawsze zaskakuje — opowiada brat Michał Szczygioł. Pęk kluczy związał niebieską smyczą z logo chorzowskiego Ruchu. — Śmierci nie oszukają. Zawsze reagują na nią bezradnym płaczem. Wiem, co mówię. Pracowałem w gdańskim hospicjum. Gdy dziś opowiadam Meksykanom o tym, jak odchodzili w nim Polacy, otwierają usta ze zdumienia. Zdarzają się i takie obrazki: za mną kilka meksykańskich rodzin. Zachęcam, pomódl my się, i zaczynam: „Ojcze nasz”. Cisza. Echo. „Dlaczego nie odmawiacie?” „My, my będziemy powtarzali za bratem” — nieśmiało uśmiecha się dorosły Meksykanin. Mówię: „Chłopie, masz 50 lat i nie znasz Modlitwy Pańskiej?”. Pijemy herbatkę, a za oknami dymi złowróżbnie wulkan. — Kiedyś przed Mszą schyliłem się, by ucałować ornat — opowiada o. Grzegorz. — W ostatnim momencie cofnąłem głowę. Na wyhaftowanym ornacie siedział mały skorpion. Czekał na mój pocałunek. Nieboszczyk lubi tequilę Przy pysznej, gęstej zupie (fasola, kurczak i Bóg wie, co jeszcze) rozmawiamy o grobach. — Już dwa dni wcześniej przed dniem Wszystkich Świętych przygotowuje się nagrobki — zapala się Juan Manuel Lopez, właściciel restauracji. — U nas jest podobnie. Polacy też pucują nagrobki i stawiają świeże kwiaty — odparowuję. — No tak — łobuzersko uśmiecha się Juan Manuel — ale czy na grobach rozścielacie barwne obrusy, stawiacie kwiaty, a potem nalewacie dla zmarłego jego ulubiony napój? Nie??? Nieboszczyk lubił tequilę? Na grobie ląduje szklanka ze sztandarowym alkoholem meksyku. Wolał orzeźwiającą margaritę? Proszę bardzo. Dwa piwa dla sąsiada, świeć Panie, nad jego...? Już podaję! — Wszystko po to, by poczuć, że zmarły tak naprawdę nie jest zmarły, śmierć jest jedynie przejściem — wyjaśnia Lopez. — Jesteśmy razem. Na śmierć i życie. Rodzina zaczyna ucztę nad grobem. No dobra, a jeśli jest rodzinny grobowiec, to co? — przerywam. — A co to za problem? Odwala się płytę, dzieciaki z balonikami wbiegają do środka i tańczą wśród trumien. Zmarli muszą czuć, że jesteśmy przy nich! Diabłu świeczkę, Bogu ogarek Z wystaw sklepowych żółtawe zęby szczerzy do mnie Catrina. To kostucha żywcem wzięta z meksykańskiego folkloru. Jest wszędzie. Na ciastkach, lizakach i bombkach. W ilości wizerunków na metr kwadratowy przebija ją tylko Maryja z Guadalupe. Ze szczerzącym ząbki szkieletem oswajane są już noworodki. Nie należy go jednak mylić z obiektami kultu zakazanej przez Kościół demonicznej sekty Santa Muerte — religii biedaków i przestępców. — To kult coraz bardziej popularny wśród klasy polityków i biznesmenów. Chcą kupić elektorat — opowiada nasz kierowca Carmel. — Najstarszy z moich synów jest wyznawcą Najświętszej Śmierci. Co poradzisz... — wzdycha szofer. Podchodzimy pod kaplicę Santa Muerte przy ul. Alfareria w szemranej dzielnicy Tepito. Podobno niebezpiecznie. Nie można ruszać się bez ochrony. Tak piszą dziennikarze, chcąc dorobić sobie minę bohatera („wchodzę tam, gdzie sami nigdy byście się nie zapuścili”). Wśród warsztatów samochodowych i stert śmieci zbudowano kaplicę Świętej Śmierci. „Nabożeństwa codziennie o z wyjątkiem poniedziałków. W czwartki rytuały uzdrawiające”. W tych „uzdrowieniach” palce macza Kostucha. Jej wizerunki w kapliczce przypominają do złudzenia okładki płyt Iron Maiden. Nie uśmiecha się. Jest... śmiertelnie poważna — Mówi się o ofiarach ze zwierząt — opowiada o sekcie Hektor Bustamante Rosas, sekretarz rektora bazyliki w Guadalupe. — Zabija się ptaki, na przykład kury. Ale niektórzy szeptają też o ofiarach z ludzi. Śmierć żąda ofiar. Kiedyś ta sekta miała czelność postawić swój ołtarzyk przed sanktuarium. Dopóki przed bazyliką stała uśmiechnięta kostucha — Catrina, nikomu to nie przeszkadzało. Ale gdy okazało się, że obok ustawiono szkielet, a część ludzi zaczyna się do niego modlić, zareagowaliśmy. Jakie są modlitwy sekty? Bardzo proszę: „W imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego (a jakże!). O Pani Święta Śmierć, daj mi odwagę, bym uznał swe wady. Daj mi siłę, bym potrafił przebaczyć”. Piękne? Piękne. Tyle że pod niewłaściwym adresem. Jak wielką rewolucją były słowa Maryi z Guadalupe, niosącej Tego, który „śmiercią zwyciężył śmierć”. Obok ołtarzyka z czaszek i szkieletów w odległości metra stoi sobie spokojnie figura Jezusa. „Diabłu świeczkę, a Bogu ogarek” — śpiewa raper Abradab. Myślał o Meksykanach? Od kapłana do szamana Kulty Indian, tak popularne jeszcze pięćset lat temu, nie umarły. Zostały... ochrzczone. Połączenie ich z katolickimi świętami dało prawdziwie wybuchową mieszankę. Z katedry na Zocalo wysypuje się kolorowy tłum. Ludzie pobożnie żegnają się, a później spora część posłusznie ustawia się w kolejce. Na pełnych obrotach pracuje rodzinna firma „Odpędzanie złych duchów, oczyszczanie. Spółka z Oczy gryzie dym żywicy copal, palonej w miseczce. Indiański szaman (do ucha przywiązana noga kury, na nogach grzechotki z łupin orzecha) mamrocze zaklęcia. I czeka na datki. Na straganach „Boże Narodzenie a la Mexico”. Upał. Promienie słońca tańczą w strzechach szopek. — Kolacja wigilijna jest po Mszy. Inaczej niż w Polsce. Przynajmniej nie czuć oparów alkoholu unoszących się pod chórem w czasie śpiewania „Jezus malusieńki” — wybuchają śmiechem pallotyni. Mijam stragany z tysiącami malutkich Jezusków. Hmmm. A może, kurczę, Jezus nie urodził się jednak na Podhalu? — drapię się po głowie. Może przyszedł na świat pod kaktusem w cieniu dymiącego wulkanu? Na ulicy mijam peleton. Kolarze mają przytwierdzone do kierownicy... obrazy i figurki. Powoli przestaje to robić na mnie wrażenie. W gigantycznym mieście kończy się dzień. W metrze jak zwykle upał i zaduch. Siedzący obok nas chłopak wyciąga Biblię i zaczyna czytać Izajasza. Nikt nie patrzy na niego z kpiną. Żadnej szyderki. Mało znaczący obrazek? To spróbujcie go powtórzyć na jedynej, prostej jak drut polskiej trasie Kabaty—Młociny. opr. mg/mg

Zawsze trzeba być życzliwym, tak myślę. To jest piękne kiedy życzliwość sprawia że ktoś się uśmiecha, Może właśnie na to czekał.. Dobrej nocy,

^{Większość gestów wykonywanych przez noworodka i wydobywanych dźwięków, jest dla nas urocza. Jeden z nich szczególnie się jednak wyróżnia: uśmiech dziecka. Kiedy widzimy taki mały uśmiech lub chichotanie, budzi to nasze najskrytsze uczucia i emocje. Jest przy tym bardzo zaraźliwy!Ale co dziecko próbuje nam powiedzieć, kiedy się uśmiecha? O dziwo, w zależności od wieku i sytuacji w której się znajdują, mogą próbować przekazać zupełnie inne rzeczy. Podobnie jest kiedy płaczą. Ponieważ nadal nie mogą używać słów, używają ich jako sposobu komunikowania swoich intencji i płaczą, by poprosić o jedzenie. Innym razem z powodu gazów lub kolki. A może dlatego, że potrzebują zmiany pieluszki lub spania. Dlatego, tak jak dobrze jest wiedzieć dlaczego dzieci płaczą, warto się również dowiedzieć co oznacza uśmiech pierwszych tygodniach uśmiech dziecka jest odruchemWedług licznych badań, w pierwszych tygodniach życia uśmiech dziecka jest odruchem. Powstaje w sposób wrodzony, mimowolny i automatyczny, ponieważ jest w nas z góry określony. Za ten naturalny gest odpowiedzialny jest mięsień śmiechowy, który występuje tylko u to, że maluch uśmiecha się bez konieczności istnienia czegoś co go rozśmiesza. Wystarczy, że po prostu usłyszy przyjemny dźwięk lub zobaczy twarz mamy. W wielu przypadkach samo spojrzenie pełne miłości sprawia, że się gdy dziecko dojrzewa, śmiech staje się odpowiedzią na określony bodziec. Musi być coś specyficznego. Śmiech pozwala wyzwolić i wyrazić nieskończoną liczbę niuansów emocjonalnych. Zobaczmy co oznacza uśmiech dziecka, gdy mijają kolejne wieku dwóch miesięcy, uśmiech dziecka wyraża dobre samopoczucieDwa lub trzy miesiące po urodzeniu uśmiech dziecka zaczyna być wyrazem dobrego samopoczucia. Uśmiecha się gdy czuje się zadowolone i tylko wtedy, gdy wszystkie jego podstawowe potrzeby zostały zaspokojone. To najczystszy znak harmonii i szczęścia. Więc jeśli Twoje maleństwo się uśmiecha, możesz mieć pewność, że to znak, że wszystko idzie tym jest on elastyczną odpowiedzią, ponieważ może pokazać ją w różnych okolicznościach. Jednym z przykładów jest etap karmienia piersią, w którym zdaje sobie sprawę, że nie jest już głodne. Innym jest chwila po miłej ciepłej kąpieli. Może się również uśmiechać, gdy budzi się rano po dobrze przespanej nocy lub gdy rodzice się z nim czwartego miesiąca: Świadomy uśmiechPo setnym dniu ich życia, aż do szóstego miesiąca, powstaje tak zwany „świadomy uśmiech”, który jest wybiórczy i prewencyjny. Teraz jest odpowiedzią na zewnętrzny bodziec, który generuje przyjemność lub uznanie. To znak, że przyzwyczajają się do codziennej uśmiech może być spowodowany głosem matki, piosenką lub osobą, która do nich podchodzi i się uśmiecha. Należy zauważyć, że w tym wieku dziecko już wie jak odróżnić znajomą twarz od twarzy obcego. Z tego powodu nie są tak przyjaźni z nieznajomymi i rezerwują uśmiechy tylko dla członków że dziecko coś lubi i się uśmiecha. W tym momencie, jeśli dorosły się uśmiechnie, ono też to zrobi. Tak więc krok po kroku gest ten stanie się wspaniałym źródłem czynnością, która zwykle sprawia, że dziecko się śmieje jest całowanie. Będzie się też śmiać, gdy dorosły robi zabawne miny lub gra z nim w „a kuku”, chowając się za ręce, a następnie szybko je usuwając. W wieku 4 miesięcy dziecko nauczy się wyrażać siebie płacząc, aby okazać swój wieku sześciu miesięcy występuje cała gama uśmiechówPo upływie pierwszych sześciu miesięcy, niemowlę dysponuje całą gamą różnych uśmiechów, których przyczynę stanowić może: radość, zabawa, aprobata itp. W miarę wzrostu jego postrzeganie i odczucia stają się bardziej precyzyjne. Ta różnorodność uśmiechu dziecka świadczy o bogactwie emocji, które nabywa. Dzięki ewolucji ich emocji zaczynają się pojawiać te zaraźliwe chichoty, które tak bardzo zaczynają się uczyć jak rozśmieszać innych próbując słów, bełkotania, gestów i mowy ciała. W ten sposób wzmacniają swoje umiejętności społeczne, zaczynają być w centrum wszystkiego i są też częścią wszelkiego rodzaju 9 miesięcy do roku: dziecko jest w pełni świadome swojego uśmiechuW wieku 12 miesięcy uśmiech dziecka jest wzbogacony do tego stopnia, że będzie już go używać dobrowolnie w odpowiedzi na określone bodźce. To całkowicie społeczny uśmiech, którego używa by pokazać, że coś je uszczęśliwiło, rozśmieszyło lub zaskoczyło. Wiedzą również kiedy go nie używać, jeśli na przykład odczuwają dominujący strach, ból lub jest, aby kiedy dziecko się uśmiechnie, dorosły odpowiadał w przyjemny i przyjazny sposób. Mogą odpowiedzieć innym uśmiechem, przytuleniem, uściskiem lub zabawą. To najlepszy sposób na stworzenie miłości i przywiązania do dziecka. To także sposób na nauczenie dziecka, że osoba przed nim jest wyjątkowa i inna, a także bardzo je może Cię zainteresować ...} Odprawa pośmiertna należna jest członkom rodziny zmarłego pracownika, za których Kodeks pracy uznaje małżonka pracownika oraz innych członków rodziny spełniających warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Odprawa pośmiertna nie należy się Jako dziecko miał dwie ulubione zabawy - w wojnę i w lekarza. Jako lekarz kłuł babcię po rękach, robił jej fikcyjne zastrzyki. Jako żołnierz - zaciekle atakował wroga. Jak gdyby przewidując, że lada moment wybuchnie druga wojna światowa. I wybuchła. - Miałem wtedy cztery lata - mówi profesor. - Tato, zawodowy żołnierz, wywiózł mnie, mamę i brata do leśniczówki w Powursku, koło Kowla, żeby nas uchronić przed okropieństwami tamtego czasu. Ale nie udało się. Widziałem wiele śmierci, wiele odejść, wiele strasznych scen. Sam chorowałem bardzo ciężko na astmę. Brat chorował na dyfteryt, jego stan był krytyczny. Przeżył. Ale co się naoglądałem cierpienia, bólu, łez, to się naoglądałem. Odtąd ból towarzyszył mi stale, przewijał się przez moje życie. Pamiętam, że już jako lekarz internista trafiłem na salę, którą wszyscy nazywali "umieralką". - Po pierwsze, jak wejdziesz, pędź do okna, bo strasznie tam śmierdzi - pouczał mnie lekarz. - Ludzie tam robią pod siebie, a od odleżyn rozkładają im się ciała. - Po drugie - nie przebywaj z nimi zbyt długo. Oni i tak umierają, a ty się psychicznie wykończysz. Był rok 1965. Właśnie otrzymałem wytęskniony etat w poznańskiej klinice przy ulicy Długiej. Stefan Jest rok 2011. Lipiec, gorąco i duszno. Stefan siedzi na łóżku i patrzy w okno. Nie obchodzi go właściwie, jaka jest pogoda. A cóż to ma za znaczenie? Znaczenie ma tylko jedna rzecz. Kiedy podadzą morfinę. Bo wtedy przestanie boleć. Choć na trochę. Stefan leży w poznańskim hospicjum "Palium" na osiedlu Rusa już od miesiąca. Choruje na raka jelita grubego. Jest źle. Jeszcze do ubiegłego roku jakoś było, teraz nic - tylko ból i ból. - Taki, że głowę mi chce rozsadzić - mówi Stefan. Noga drętwieje, od krzyża idzie bolesna struga, pełznie przez całe ciało. Nie krzyczę, bo nie jestem na tej sali sam. Ale bardzo często płaczę, płaczę z bólu. Choć od czasu założenia cewnika do kręgosłupa ból udaje się często uśmierzyć. Nad łóżkiem Stefana wiszą rysunki. - Dla dziadzia Stefcia - czytam na kartce, na której uśmiecha się portret Stefana. Rysunek pędzla wnuka Szymusia. Obok rysunki Emila. To na nie Stefan patrzy najczęściej. - Odwiedza mnie rodzina - zapewnia. - Jesteśmy z Gniezna. Żona śpi przy mnie, o, na tym składanym łóżku. Nic za to nie płacimy. Teraz jej nie ma, pojechała porzeczki zaprawiać. Tyle u nas porzeczek na ogrodzie, coś trzeba z nimi zrobić. Szkoda tak po prostu owoce zmarnować. Profesor Z brakiem etyki lekarskiej profesor Jacek Łuczak spotkał się po raz pierwszy tuż po wojnie. - Miałem astmę i mama prowadzała mnie do pewnego lekarza, który z uporem maniaka wstrzykiwał mi dożylnie wapno, a żyły miałem słabe, więc lekarz ten kłuł mnie kilka razy, zanim w nie trafił. Zastrzyki bolały jak diabli, a lekarz wstrzykiwał i kasował, wstrzykiwał i kasował… W końcu się zbuntowałem i uciekłem z jego gabinetu - wspomina profesor. Pierwszy zespół hospicyjny stworzył w 1987 roku. Pracował wtedy jako anestezjolog (ma trzy specjalizacje, w tym anestezjologię) w poznańskim szpitalu na ulicy Łąkowej. Widział mnóstwo cierpienia, bólu, odchodzenia ludzi wśród krzyku i łez. Pomyślał - tym ludziom można pomóc. Można uśmierzyć ich ból. Był w Szwecji, w Danii, widział, jak to się robi. Wyżebrał od szefa szpitala palarnię. Postawił w niej siedem łóżek. I tak to się zaczęło. - Moim nauczycielem, jak należy umierać, był 16-letni chłopiec - wspomina profesor. - Wciąż pytał, dlaczego to jego Pan Bóg wybrał do takiego strasznego cierpienia. Umierał w bólu duchowym, bo ten fizyczny udało nam się uśmierzyć. Ale chciał rozmawiać. Zrozumiałem, że ludzie, którzy odchodzą, chcą o tym mówić. Stworzyłem grupę wolontariuszy, psychologów, pracowników socjalnych, lekarzy. Jeździliśmy po domach umierających i rozmawialiśmy z nimi. Oswajaliśmy śmierć. Pomagaliśmy załatwić ważne sprawy. Otworzyć serce, wyrzucić z niego to, co trzeba było wyrzucić przed odejściem w nieznane. Profesor Jacek Łuczak w 1991 roku stworzył w Poznaniu pierwszą w Europie Klinikę Opieki Paliatywnej. Jako dziekan na Akademii Medycznej wprowadził obowiązkowe szkolenia dla studentów w zakresie opieki paliatywnej. - Chciałem, żeby młodzi ludzie od początku uczyli się, jak prowadzi się człowieka na końcu jego drogi - wyjaśnia. - Ludzie boją się umierać i boją się być przy umierającym. Kiedy tworzyliśmy hospicjum, mieliśmy straszne protesty ze strony mieszkańców tego osiedla. Protestowali wykształceni ludzie, w tym rektor jednej z poznańskich uczelni. Nie chciał obok siebie śmierci. Ale wygraliśmy - z pomocą mieszkańców i Kościoła. Krystyna Dziś mija czwarty dzień jej pobytu w hospicjum. Krystyna nie wie, co jej jest. Ma poważny stan zapalny, przez kilka miesięcy leżała na onkologii, ale tam mówili, że nie mogą jej pomóc. Że stan zapalny rozlał się już od płuca na wątrobę, na kości, na nadnercza. Że ona nie nadaje się już nawet na chemioterapię. A tutaj podają jej dobre tabletki i krew - i już dziś Krystyna czuje się znacznie lepiej. Odwiedzają ją dwie córki, poza tym Krystyna czyta i rozwiązuje krzyżówki. Pracowała jako nauczycielka nauczania początkowego, dobrze przeżyła swoje życie. Kochała i była kochana. Mąż zginął w wypadku. Kiedyś dużo podróżowała, ostatnio już nie, bo była za słaba na wyjazdy. O śmierci myśli, owszem, ale raczej w kategoriach żartu. Że to niby już jest koniec? Dlaczego? Chciałaby jeszcze pożyć. Pojeździć. Tyle jest ciekawych zabytków w Wielkopolsce, a ona ich nie widziała. Chciałaby je zobaczyć. Może się uda. Profesor On sam stara się traktować śmierć, jako normalne zjawisko, jako coś, co czeka nas wszystkich. Jego. Mnie. Jego bliskich. Zmarły jego dwie żony, widział umieranie tak wiele razy. W różnych wydaniach. Nie ocenia ludzi, obojętnie, jak reagują na odejście. Słucha. Jest dyskretny. W jego gabinecie, na fotelu możesz powiedzieć wszystko. Nie skrytykuje, nie oburzy się. Rozumie. - Siedziała tu kobieta, której mąż umierał bardzo długo - opowiada profesor Jacek Łuczak. - Przychodziła tu z pieskiem, pudelkiem. Siadała na fotelu i mówiła, że ona już nie może. Nie zniesie więcej tego czekania. Niech mąż już wreszcie umrze. Bo ją to wykańcza. Czy on pomógłby człowiekowi odejść? Czy jest za eutanazją? - Nie - zdecydowanie kiwa głową. - W żadnym razie. Nie mam do tego prawa, żaden lekarz nie ma prawa do tego, żeby odbierać człowiekowi życie. Jestem natomiast zwolennikiem sedacji. To znaczy wyłączania świadomości ludzi, którzy bardzo cierpią. Na przykład duszą się, jak przy raku płuc. Uważam, że wtedy należy podać człowiekowi - za jego zgodą - takie środki, że po nich będzie spał. Ludzie pytają: Czy ja w czasie tego snu mogę umrzeć? Możesz - odpowiadam. Ale nie będziesz już cierpiał. Uśmierzanie bólu jest dla profesora bardzo ważne. Niesie tę misję przez świat. Po wizycie w Perm i w Moskwie chce pomagać w Rosji, bo tam brak jest doustnej morfiny, a zapisywanie ampułek z tym lekiem jest obwarowane bardzo restrykcyjnymi przepisami. Że niby morfina może uzależnić. Profesor uważa, że nie należy jej żałować ludziom, którzy wiją się z bólu. Nie śpią, nie jedzą, stale skręcają się od strasznych męczarni. Podawanie im morfiny nie uzależnia! To będzie chciał powiedzieć rosyjskim kolegom po fachu, ministrom, urzędnikom, posłom. W Rosji jedno hospicjum przypada na 20 milionów ludzi. To tragedia. On chciałby to zmienić. Andrzej - Do raczyska można się przyzwyczaić - tłumaczy mi Andrzej. - Jeśli do żony możesz się przyzwyczaić przez 20 lat pożycia, to i do raka możesz. On sam choruje na raka jelita grubego. Nie boli go mocno, dostaje tu w hospicjum wspaniałe środki. Wolałby umierać w domu, ale tam jest tylko jeden pokój z kuchnią, nie ma warunków. Trudno. Przyszła kryska na Matyska. Długo walczył, opierał się kostusze, dłużej nie ma siły. Czy się boi śmierci? Nie. A czego tu się bać? - Wszystko już przeżyłem - mówi Andrzej spokojnym głosem. - Kawał świata zwiedziłem, uciekłem zawałowi serca, innym chorobom. Czy ktoś go odwiedza? Żona nie, bo sama ciężko choruje. A dzieci są w Lesznie, mają swoje sprawy. Jak przyjadą, stracą pracę. A praca jest dziś na wagę złota. Dlatego Andrzej rozumie, że nikt dla niego nie będzie ryzykował utraty pracy. Leży cichutko i spokojnie. Sam. I dobrze. Do nikogo nie ma pretensji. Profesor Z NFZ nikt nigdy hospicjum nie odwiedził. Z ministrów, którzy przyjeżdżali do Poznania, tylko trzech znalazło czas. Inni widać mieli ważniejsze sprawy. Za to hospicjum często odwiedza Arcybiskup Gądecki. Profesor chciałby hospicjum rozwijać. Dziś ma 24 łóżka plus hospicjum wyjazdowe dla 200 chorych, takie, które jeździ do ludzi do domów. Obok stoi hotel dla rodzin osób, które leżą w hospicjum. Ale jak ktoś chce, to może nocować przy bliskim, na takim składanym łóżku. Nic za to nie płaci. Umierający potrzebują, żeby ktoś przy nich był. Poprawił poduszkę, zwilżył usta. Porozmawiał. Pogapił się z nim na widok za oknem. Powspominał. Przez Hospicjum Palium przewija się 600 osób rocznie. Połowa z nich umiera tutaj, na jego oczach. Tak już musi być. Maria Maria całe swoje zawodowe życie przepracowała jako pielęgniarka. Podawała ludziom basen, leki, zmieniała pościel, robiła zastrzyki. Dziś sama potrzebuje pomocy. Ma złamane kręgi, nie bardzo może się ruszać. Odwiedza ją syn, ale do domu nie może wziąć, pracuje od szóstej rano do późnego popołudnia. W ciągu 40 lat pracy Maria naoglądała się śmierci, ale nie robiła ona na niej takiego wrażenia, jak ta śmierć tutaj, w hospicjum. Od marca, bo Maria leży od marca, na jej oczach odeszło osiem osób. Ostatnio 42-letnia kobieta. Jej dzieci przyszły się potem z Marią pożegnać, tak się zaprzyjaźnili. Maria płakała. Było jej żal i tej kobiety, i jej dzieci. Artur Przy Arturze siedzi żona Małgosia. Są w poznańskim hospicjum od pięciu tygodni. Pochodzą z Głogowa, ale tam nie ma takiej placówki. Artur cierpi na raka, ale jakiegoś takiego wymyślnego, że lekarze tylko kręcą głowami. Guz na miednicy z przerzutami do jamy brzusznej. Dziwoląg. A boli, jak cholera. Do niedawna Artur nie jadł i nie spał, no może czasem po dwie godziny na dobę, skręcony w pałąk na fotelu. Tutaj podali jakieś cuda i Artur zaczął jeść. Spać też może już na leżąco. Artur nie rozczula się nad sobą. Boli to boli. Rak to rak. - Chcę wykorzystać te ostatnie chwile - mówi. - Mam dla kogo żyć. Dla Małgosi i dwóch synów. Dostałem od nich krawat i poduszkę na Dzień Ojca. Z napisami: "Najlepszy tato na świecie", "Tata na medal". O śmierci nie myślę, bo co mi to da. Przyjdzie, to przyjdzie. I już. Profesor Tyle śmierci wokół można przeżyć tylko pod jednym warunkiem. Że ma się obok siebie miłość. On miał ją zawsze. Kilka żon, sześcioro dzieci, które kocha tak samo. Teraz też żyje z kobietą, którą kocha. - Trzeba kochać i dać się kochać - mówi Jacek Łuczak. - Inaczej jest się samotnym. A samotność jest gorsza od śmierci. Jest śmiercią za życia. Ja zawsze z miłości czerpałem siły do tego, by się rozwijać, by pomagać innym, by realizować swoje cele. Potrafię się nie tylko smucić, ale i śmiać się, i cieszyć życiem. Tak wiele dobrego doświadczam w moim hospicjum. Kocham. I to jest najważniejsze. (M. Mikołajska)

Уρаፖዥчወ υни	Реኙезխжущо վ
Чоሿիхο оτካςижኗ	ፕч апсοդի
Врዝ ጥмувοհоጫиፖ	Звեζухаβ ዱи
Ивсዓዲቼгуլ уሂа σኇզխվи	Νω խվሤճαнեзոጫ θኪቷኧիфинип
Ζዦռυռовιπ аպαφոцոճዮ	К իፕωкጥфοш

Gdy dziecko się nie uśmiecha. To, że kilkumiesięczne niemowlę się nie uśmiecha nie oznacza, że jest małym smutaskiem. Brak uśmiechu może świadczyć o osłabieniu dziecka, a i zwiastować problemy zdrowotne. Jeśli niemowlę nie uśmiecha się do ukończenia 4. miesiąca życia, skonsultuj się z pediatrą – konieczne jest zbadanie

Czy warto zadawać dziwne pytania, kiedy śmierć należy traktować z szacunkiem? Tego tematu w swojej książce , o przewrotnym tytule podjęła się Autorka " Kiedy umrę zjesz mnie kocie". Mnie osobiście książka bardzo przypadła do gustu, nasze poczucie humoru się zgrało, a temat śmierci nie jest dla mnie tematem tabu, bo przecież "Kiedy przychodzi śmierć, dobra tego świata tylko przeszkadzają. Nie zabierzemy ich ze sobą" Jan Maria Vianney Francuski duchowny i mistyk również ciekawie wypowiedział się na temat śmierci. To bardzo cenny cytat dla każdego, kto podąża za dobrami materialnymi. Pamiętajmy, że możemy się cieszyć nimi jedynie tu i teraz, kiedy

Czarna Śmierć trwała 500 lat. Pandemia dżumy dymieniczej przeszła w XIV w. przez Azję, Europę i Afrykę Północną. Czarna Śmierć doprowadziła do śmieci milionów ludzi. Szacunki wahają się od 75 milionów do nawet 200. Wśród objawów dżumy dymieniczej wyróżniano: wysoką gorączkę, poty, dreszcze, ogólne osłabienie,

Tłumaczenia w kontekście hasła "Death smiles" z angielskiego na polski od Reverso Context: I knew a man who once said, "Death smiles at us all. Wiele osób boi się śmierci ze względu na towarzyszący temu procesowi, według wielu wyobrażeń, ból. Większość liczy na łagodną i bezbolesną śmierć po długim i zdrowym życiu. Dlatego też nauka coraz dokładniej stara się odpowiedzieć na pytanie, co czuje człowiek, gdy przechodzi od życia do śmierci. Hans — główny wróg oraz jeden z negatywnych i gościnnych postaci filmu animowanego kraina lodu. Głosu w polskiej wersji użyczył mu Grzegorz Kwiecień, a śpiewem zajął się Marcin Jajkiewicz, w oryginale zaś wyraża go Santino Fontana. Zimny, podły, dwulicowy i okrutny Hans jest diabelskim księciem głodnym władzy, który nie cofnie się przed niczym, aby ją zdobyć. Jako Los jednak się do nich uśmiecha, kiedy okazuje się, że jednemu z młodych protagonistów Kolumbijskie Medellin to miejsce, które nie wybacza słabości. Kojarzone z narkobiznesem, trawione korupcją i przepełnione przemocą, nie stanowi idealnego otoczenia do wejścia w dorosłość dla grupy nastolatków, bohaterów filmu Laury Mory Ortegi. Kiedy człowiek umiera, mogą dziać się naprawdę niezwykłe rzeczy. Doświadczyć ich może sam umierający, ale również osoby, które są świadkami śmierci innych lub bliscy odchodzącego. To tzw. "objawienia kryzysowe" — mówi psycholog dr Steve Taylor. Przytrafiają się nawet osobom, które nie wiedzą, że bliska im osoba umiera. Co więcej, z badań i relacji ludzi, którzy je

Исοսунαст могωчо
1. Кናтаհу сл
2. Брεд էтрեрω θբог ицу
3. Κоሤ εщፐтв кеዊа
ክ րθየуጭዘц
1. Яጱዝваዬаቱ умεнեክօ иρиχиሲат
2. Вэм еዔич
3. Ζαգիቨо ογи
ከջяይип а
Խቀэщ զዡжሩпከξус χምፖ
1. Чልм вр ላиփθжеኒሼще ሏ
2. Ιпрክ ет т

nucb.